Afscheid van een verbinder met liefde voor de riolering

Na 22 jaar neemt Hugo Gastkemper afscheid als directeur van Stichting RIONED. De bestuurskundige die het vakgebied riolering en de stichting op de kaart moest zetten. ‘We hebben de samenleving weten te verbinden met de technische vakwereld. Door behalve de professional ook het publiek en bestuur op maat te informeren, heeft de riolering zijn eigen positie verworven en is Stichting RIONED een autoriteit geworden. Daar ben ik trots op.’

Toen Hugo in 1999 directeur werd, zag de wereld er heel anders uit. Internet stond nog in de kinderschoenen, er waren geen sociale media, geen smartphones of apps; we communiceerden via papier. De samenwerking in de openbare ruimte van de disciplines wegen, groen en riolering was meer een noodzaak dan een kans. De professionals in de riolering wilde zich meer profileren, duidelijk maken dat ze ertoe deden. Dat was dan ook de opdracht van de nieuwe directeur, die zich als bestuurskundige via de ruimtelijke ordening meer en meer had toegelegd op water in de stad.

‘Stichting RIONED hield zich in die tijd vooral bezig met het produceren van kennis’, herinnert Hugo zich. ‘We haalden de kennis bij de experts in het werkveld op om die vervolgens te bundelen, autoriseren en publiceren in de Leidraad riolering. Naast de inhoud moet je ook communiceren. Want rioleringsbeheer moet je goed doen, vergt veel inspanning en is heel belangrijk. Deze taak van de vakwereld moet je ook duidelijk maken aan het publiek en bestuur. Zij moeten weten wat de toegevoegde waarde is.’

Eerste publieksfolder en -tentoonstelling

Het communiceren met het publiek begon met een folder over de riolering voor bewoners en bedrijven. Hugo: ‘Over de inhoud hebben we hele discussies gevoerd. Professionals wilden dat de folder inging op wat de riolering is, hoe die technisch in elkaar zit. Er moest toch minimaal in staan hoe een bergbezinkbassin werkt. Ik vond dat de folder moest overbrengen wat je als bewoner aan de riolering hebt. Dan kom je dus op de thema’s gezondheid, droge voeten, milieubescherming en gemak. Voor het publiek is het niet zo interessant hoe zo’n voorziening technisch functioneert, als die het maar doet.’

Naast de publieksfolder ontwikkelde Stichting RIONED in 2001 de publiekstentoonstelling ‘Het riool leeft’. Daar konden bezoekers onder meer zien hoe een rioolsysteem werkt, welke beroepen erbij horen, met een computerspel riolen inspecteren en met een quiz hun eigen kennis van het riool testen. ‘Dat was een behoorlijk groot project dat ons budget ver te boven ging. Maar omdat ook vanuit het bedrijfsleven zorgen waren over het gebrek aan aandacht voor de riolering, heeft een groot aantal bedrijven betrokkenheid getoond met een bijdrage. Nog steeds tourt Het riool leeft langs gemeente- en waterschapshuizen, nu via het Watermuseum.’

Bestuurlijke informatie op maat

Net als het publiek kreeg (en krijgt) ook bestuurlijk Nederland informatie over de riolering op maat. Een gemeenteraad heeft immers zijn eigen verantwoordelijkheid, maakt eigen keuzes en heeft daarvoor de juiste informatie in de juiste context nodig. Hugo: ‘Raadsleden willen weten welke mogelijkheden er zijn en welke keuzes ze op basis van welke argumenten kunnen maken. Dus je moet je inleven in het proces en de positie van het raadslid en van daaruit de informatie opbouwen. Neem wel of niet afkoppelen. Daarbij kun je allerlei keuzes maken: de mate van milieubescherming of duurzaamheid, hoeveel geld je ervoor over hebt, hoe een en ander ruimtelijk in te passen is. Stichting RIONED biedt die informatie – tegenwoordig onder meer via rioolenraad.nl – de bestuurder maakt zelf de keuzes.’

Professionele kennis en ervaring uitwisselen

Ook op kennisgebied is er veel gebeurd. Stichting RIONED is tenslotte van en voor de professional. Op verzoek van enkele gemeenten is in 2009 bijvoorbeeld de eerste benchmark uitgevoerd. Hugo: ‘Ze wilden dat we wat feiten op een rij zetten, om van elkaar te kunnen leren. Waarom bepaalde stelsels, bepaalde maatregelen? Hoe is de verhouding tussen kosten en aantal voorzieningen? Hoeveel mensen zijn bij het rioleringsbeheer betrokken? Bij elkaar in de keuken kijken. De economische crisis noodzaakte tot bezuinigingen en ons leerinstrument van onderop ontwikkelde zich tot een verantwoordingsinstrument van bovenaf.’

Hugo wilde de positieve kanten van de benchmark voor de vakwereld behouden. De benchmark werd een grondig, landsdekkend rapport van wat er allemaal is, hoe het functioneert, hoe het in stand blijft en ook waarom dat maatschappelijk van belang is. ‘Dat hebben we letterlijk tussen twee dikke kaften gezet, in een kloek boekwerk’, zegt hij enthousiast. ‘Je zag dus in een oogopslag: de riolering stelt wat voor. Inhoud en vorm vielen perfect samen. Die publicatie heeft de vakwereld enorm geholpen. Het heeft laten zien dat het werkveld riolering belangrijk is, zeer bemoedigend voor de professionals. Ik heb daar veel positieve reacties op gekregen.’

Standaarden om beheer robuust te maken

Dankzij alle inspanningen is Stichting RIONED een autoriteit geworden op het gebied van riolering en water in de stad, stelt Hugo trots vast. ‘Dat is belangrijk, zeker in de huidige digitale samenleving waarin iedereen in feite iets kan publiceren of beweren. De laatste jaren leggen we daarom de nadruk op het standaardiseren van de professionele kennis. Niet om iedereen hetzelfde te laten doen, maar om de basis vast te leggen. Zo weet je als professional: als ik minimaal dit doe, doe ik het in elk geval goed. Daarnaast bieden we inzicht in de aanvullende keuzemogelijkheden. Van de vele wegen naar Rome standaardiseren we de snelweg. Of je daarbij wel of geen zijwegen inslaat, bepaal je als professional zelf, op basis van lokale behoeften en omstandigheden.’

De standaarden moeten dus het fundament van het vakgebied versterken, het beheer robuust maken. De standaard voor de kennis is de Kennisbank stedelijk water, de digitale opvolger van de Leidraad riolering. Via het Gegevenswoordenboek stedelijk water (GWSW) kunnen professionals informatie en gegevens gemakkelijk digitaal uitwisselen, onderling maar ook met inspectiebedrijven en waterschappen. Jongste telg in de standaardenfamilie is de Branchestandaard gemeentelijke watertaken met de bijbehorende organisatiescan.

Hugo: ‘Er zijn veel taken bij gekomen en het aantal vakmensen neemt juist af. De branchestandaard ondersteunt het vakgebied met de functiebeschrijving en -waardering van de vier kernfuncties. Met de organisatiescan kunnen gemeenten in kaart brengen welke kennis en competenties ze wel en niet in huis hebben. Zo weet de manager waarop hij moet sturen, bijvoorbeeld bijscholen van medewerkers, (meer) samenwerken met buurgemeenten of krachten inhuren. De professional krijgt de handvatten en ruimte om zijn werk nog beter te kunnen doen. En ook hier geldt weer: Stichting RIONED biedt keuzemogelijkheden en oplossingsrichtingen, de gemeenten wegen die af en bepalen hun eigen koers.’

Visie op klimaatverandering nog altijd actueel

Naast de zorg voor voldoende vakmensen en het instandhouden van de stedelijk watervoorzieningen was (en is) klimaatverandering een groot thema tijdens Hugo’s directeurschap van Stichting RIONED. ‘Al in 2007 brachten we daarover een visie uit: Klimaatverandering, hevige buien en riolering. We erkenden het probleem, gaven aan hoe je met wateroverlast omgaat en deden dat in aansprekende vergelijkingen. Zoals de hevige bui is de nieuwe sneeuw: lastig en leuk tegelijk. En: water op straat staat in de file te wachten op afvoer in de riolering. Maatschappelijk en inhoudelijk is die visie nog onverminderd actueel.’

Dank voor het vertrouwen

Natuurlijk is in die 22 jaar nog veel meer gebeurd, onderzocht en ontwikkeld. Maar het verbinden van de technische wereld met de samenleving is Hugo’s belangrijkste toegevoegde waarde geweest, vindt hij. ‘Het vertalen van de maatschappelijke opgave naar technische oplossingen en andersom vertellen waarom bepaalde zaken lopen zoals ze lopen. Daarom kwam ik ook met dingen als de drie P’s: alleen plas, poep en papier in het toilet. Aansprekende vergelijkingen maken, beelden oproepen. Het tasje van Twan de Vos ‘Goed riool: gezonde zaak, goed riool: droge voeten’ vat het prima samen.’

‘Ik wil de professionals bedanken voor alle jaren steun aan Stichting RIONED, bij alle nieuwe ontwikkelingen én in tijden van recessie. Daaruit spreekt vertrouwen in Stichting RIONED en daarmee ben ik enorm blij.’

Auteur: Karlijn Kunst, LijnTekst