Effectieve maatregelen om waterkwaliteit te verbeteren

Gemeente Almere en Waterschap Zuiderzeeland werken sinds 2004 intensief samen om het functioneren van de afvalwaterketen en de kwaliteit van het watersysteem in Almere te verbeteren. Aan het begin van de samenwerking gingen zij ervanuit dat door de gestage doorontwikkeling van Almere de druk op het watersysteem zou toenemen en daarmee ook op de gezondheid van het stedelijk oppervlaktewater. Destijds bestond de traditionele emissiegerichte aanpak uit het ombouwen van de gescheiden rioolstelsels naar verbeterd gescheiden rioolstelsels (VGS). Dat betekende forse investeringen (in 2004 geraamd op € 50 miljoen, op basis van huidige inzichten een veelvoud daarvan) om per jaar twee derde van het hemelwater naar de afvalwaterzuivering te pompen. De beschikbare kennis in 2004 over de samenstelling van hemelwater uit gescheiden stelsels was voornamelijk gebaseerd op metingen aan slechts enkele rioolstelsels in Nederland in de jaren 80 en op internationale metingen. Maar die meetresultaten liepen zo uiteen dat de aanname dat afstromend hemelwater vuil is en dus een forse investering vergt even terecht zou zijn als de aanname dat afstromend hemelwater schoon is en dus géén forse investering vergt. Gemeente en waterschap wilden graag een solide basis voor toekomstige investeringen in de afvalwaterketen van Almere en startten daarom een groot onderzoek. Project en onderzoeksvragen In de periode 2011-2015 voerden de gemeente Almere en het waterschap Zuiderzeeland het Regenwaterproject Almere uit. Dit enorme onderzoeksproject omvatte maar liefst zeven deelonderzoeken. De hoofdvragen daarbij waren: Wat is de samenstelling van afstromend hemelwater? Welke waterkwaliteitsknelpunten zijn er in het oppervlaktewatersysteem en welke bijdrage leveren hemelwaterlozingen hieraan? Wat is het effect van (beheer)maatregelen op de samenstelling van hemelwater? Wat is de invloed van foutaansluitingen (afvalwater dat onbedoeld in hemelwaterriolen terechtkomt) en aangesloten drainage op de samenstelling van het geloosde hemelwater? STOWA en Stichting RIONED hebben dit project financieel gesteund vanwege de verwachte bijdrage aan de nationale kennis over de samenstelling van afstromend hemelwater. Resultaten Samenstelling hemelwater Het afstromende hemelwater in Almere is relatief schoon. De resultaten bevestigen daarmee de bevindingen van recent vergelijkbaar onderzoek in onder andere Arnhem en de Krimpenerwaard. Het typisch Nederlandse ontwerp van hemelwaterstelsels (verdronken en vlak) leidt tot een andere hemelwatersamenstelling dan internationaal is gemeten. ‘Ons' hemelwater is schoner. Maar het is ook slechter end-of-pipe te behandelen doordat het nauwelijks grove delen bevat die makkelijk bezinken. Internationale onderzoeksresultaten blijken op dit punt niet representatief voor Nederland. Waterkwaliteitsknelpunten Overal in Almere is eutrofiëring met fosfaat een knelpunt voor het oppervlaktewater. Daarnaast voldoet de waterbodemkwaliteit voor de parameters arseen, zink en minerale olie op veel plaatsen niet aan de gestelde kwaliteitseisen voor Klasse Wonen (uit de Regeling bodemkwaliteit voor grond en baggerspecie). Lokaal zijn waterkwaliteitsproblemen aangetroffen die samenhangen met foutaansluitingen. Effect (beheer)maatregelen De jaaremissie minerale olie is met 62% te reduceren door straatkolken vaker te reinigen. Andere onderzochte beheermaatregelen (zoals het gebruik van uitstroombakken en een lamellenafscheider) dragen minder dan 25% bij aan een lagere emissie. Invloed foutaansluitingen Foutaansluitingen hebben vooral lokaal invloed op de waterkwaliteit. Een goede oplossing is foutaansluitingen opsporen en verhelpen. Hemelwater of toch drainagewater? Voor fosfaat en arseen (en in mindere mate zink) is niet het afstromende hemelwater maar het drainagewater de belangrijkste vervuilingsbron. Maatregelen om de vuilvracht in hemelwater te verminderen, zijn dan ook niet toereikend om een goede water- en waterbodemkwaliteit te bereiken. Voor minerale olie is afstromend hemelwater wel de belangrijkste bron. Maatregelen aan hemelwaterstelsels kunnen zorgen voor een goede waterbodemkwaliteit voor deze stof. Spin-offs Naast de beoogde resultaten heeft het onderzoek veel spin-offs opgeleverd, zoals een nieuwe methode om te bepalen hoeveel drainagewater het hemelwaterriool afvoert. Daarnaast heeft het onderzoek laten zien dat sedimenttransport over de bodem ook in hemelwaterriolen een belangrijke rol speelt. Dit kan in de toekomst leiden tot een andere reinigingsstrategie voor straatkolken en/of hemelwaterriolering. Ook is duidelijk geworden dat aanvullend onderzoek nodig is naar de belasting van drainagewater op het watersysteem. Ten slotte heeft het pionierswerk in dit onderzoeksproject veel goed gedocumenteerde leerpunten opgeleverd, onder meer voor de organisatie van (onderzoeks)projecten en de inzetbaarheid van meettechnieken. Conclusie en vooruitblik Met een investering in het Regenwaterproject Almere van ongeveer € 1 miljoen is onomstotelijk aangetoond dat de in 2004 voorziene ombouw van de gescheiden rioolstelsels (met een destijds geraamde investering van € 50 miljoen) niet doelmatig zou zijn geweest. Maar er zijn wel degelijk maatregelen nodig om de water- en waterbodemkwaliteit in Almere op orde te krijgen. Gemeente en waterschap kunnen met de opgedane kennis gericht werken aan een succesvolle strategie. Gemeente Almere gaat samen met Waterschap Zuiderzeeland het Waterhuishoudingsplan Almere 2017-2022 opstellen. Hierbij zal de in dit onderzoeksproject opgedane kennis een centrale rol spelen, zowel bij het formuleren van de ambities als bij het vaststellen van de benodigde maatregelen. Daarmee zal die kennis bijdragen aan de beoogde doelmatigheid in de waterketen. Daarnaast geven de resultaten van dit project input om het beleid voor het omgaan met afstromend hemelwater in Flevoland aan te passen. Het volledige rapport, een uitgebreide samenvatting en de set met alle meetwaarden kunt u downloaden via Regenwaterproject Almere (2016).