Hemelwateroverlast

Hoe afkoppelen wateroverlast kan verergeren De ontwerpcapaciteiten van de verschillende onderdelen van het stedelijk watersysteem (zoals dakafvoer, rioolstelsel en oppervlaktewater) zijn oorspronkelijk redelijk goed op elkaar afgestemd en in balans (zie figuur A). Samen kunnen zij normale neerslag zonder problemen verwerken. Bij hevige regen functioneert de straat (de openbare ruimte) als tijdelijke berging. Het aanpassen van één onderdeel in dit systeem kan de balans al verstoren en voor problemen zorgen. De afgelopen decennia hebben veel steden de nadruk gelegd op toegankelijkheid van de openbare ruimte. Hierdoor zijn onder meer straatprofiel, hoge stoepranden en drempels – die beschermden tegen wateroverlast – verdwenen (zie figuur B). Omdat de capaciteit van de onderliggende riolering niet is aangepast, is de veiligheid tegen wateroverlast fors teruggelopen. Figuur A Schematisch overzicht van berging en afvoer bij een gemengd systeem (Bron: STOWA, bewerkt door Stichting RIONED) Vergroot afbeelding Figuur B Ontwikkeling kenmerkende straatprofielen met hun waterberging Vergroot afbeelding Nog een paar voorbeelden: Bij afkoppelen vervangen gemeenten vaak het gemengde riool door een hemelwaterriool met een gelijke afvoercapaciteit. Als in het oorspronkelijke gemengde riool 7-8 mm berging zat en het vervangende hemelwaterriool verdronken is (dus altijd vol water staat) en daardoor geen of minder berging beschikbaar heeft, wordt de kans op water op straat mogelijk zelfs groter. De kans op wateroverlast wordt wel kleiner als het hemelwaterriool of de infiltratievoorziening wordt gedimensioneerd op een bui met een grotere herhalingstijd. Bij afkoppelen via een hemelwaterriool komt het hemelwater meestal in het dichtstbijzijnde oppervlaktewater terecht, terwijl de oorspronkelijke riooloverstort loosde in wat verder gelegen groot oppervlaktewater. Als het lokale oppervlaktewater hierop niet is berekend, neemt de kans op wateroverlast onbedoeld toe. Bij gedeeltelijk afkoppelen kan de ontluchting problemen opleveren. Regenpijpen en straatkolken kunnen ook voor ontluchting zorgen. Door het weghalen van deze mogelijkheden kan lucht niet altijd snel genoeg uit de buis. Zeker als het vullen van de deels gemengde buis even snel gaat, bijvoorbeeld door de aanvoer van elders. Dan kan de kans op wateroverlast fors toenemen. Hoe afkoppelen wateroverlast kan verminderen Als u de gangbare ontwerpnormen toepast, leidt afkoppelen dus soms tot een gelijke of zelfs grotere kans op water op straat. In de genoemde voorbeelden verandert alleen de afvoerroute, niet het verharde oppervlak. Als u bij afkoppelen daadwerkelijk verhard oppervlak verwijdert, kunt u de kans op wateroverlast wel verminderen. Ook kunt u bij ontwerp en detaillering van nieuwe onderdelen uitgaan van een aanzienlijk grotere verwerkingscapaciteit voor hemelwater dan tot nu toe gebruikelijk. Bij voorkeur in hemelwaterberging op of onder het maaiveld, want met een grotere afvoer naar oppervlaktewater verplaatst u het probleem. U kunt bijvoorbeeld hemelwatervoorzieningen zo dimensioneren dat bij een herhalingstijd van 100 jaar geen wateroverlast optreedt. Deze manier van ontwerpen gaat veel verder dan traditioneel afkoppelen en vraagt om een andere aanpak. Figuur C geeft een overzicht van de reikwijdte van de verschillende maatregelen en daarmee het type wateroverlast dat zij kunnen voorkomen. (Een soortgelijk overzicht biedt de RIONEDposter De effectiviteit van klimaatadaptatiemaatregelen.) Een regenton is bijvoorbeeld een sympathieke maatregel, maar helpt weinig tegen wateroverlast. Terwijl u met verlaagde groenvoorzieningen en afvoer naar deze voorzieningen buien tot wel T=100 kunt verwerken. De grote uitdaging is om op meerdere plekken voldoende ruimte te vinden voor hemelwater tijdens extreme buien. Hiervoor moet u dus samenwerken en afstemmen met de andere beheerders in de (openbare) ruimte. Figuur C Reikwijdte maatregelen hemelwateroverlast Vergroot afbeelding Bovenstaande figuur kunt u als pdf downloaden. Webinar effect afkoppelen op hemelwateroverlast Het webinar 'Wanneer is afkoppelen doelmatig?' van 24 september 2020 ging ook in op afkoppelen en hemelwateroverlast. Dit gedeelte vindt u hieronder. Meer informatie vindt u bij Wateroverlast aanpakken.