Gezondheidsrisico’s rondom water

Laatst geactualiseerd 1 januari 2020 Kennisniveau Basisniveau (opdrachtgever) Werkwijze andere vakgebieden

Recent zijn meerdere onderzoeken gedaan naar gezondheidsrisico’s (maag-darm-, luchtweg- en huidklachten) rondom water in de openbare ruimte. Hieruit blijkt dat de risico’s kunnen variëren van verwaarloosbaar tot groot. Deze pagina geeft inzicht in de mogelijke risico’s rondom water en gaat kort in op enkele groepen belangrijke ziekteverwekkers, zoals legionella, blauwalgen, het norovirus en leptospirose.

Om ziek te worden via water, moeten in het water ziekteverwekkers zitten én moet er contact zijn met dit water (blootstelling). Als het water geen ziekteverwekkers bevat (zoals bij drinkwater) of als er geen blootstelling is (normaal gesproken kom je niet in aanraking met afvalwater), is er geen gezondheidsrisico.

Risico

De kans dat een potentieel gevaar resulteert in een daadwerkelijk incident gecombineerd met de ernst van het letsel of de schade die dit tot gevolg heeft.

Risico = Kans x Blootstelling x Gevolg.

Route: huid, inslikken of inademen

Elke ziekteverwekker heeft een eigen route om mensen te infecteren. Contact via de huid kan leiden tot oog- of huidirritaties (jeuk) of oorontsteking. Na het inslikken van water kunnen misselijkheid, braken, koorts en diarree voorkomen, terwijl het inademen van verontreinigde waternevel kan leiden tot hoofdpijn, griep, verkoudheid en keelklachten. Deze verschijnselen duren over het algemeen enkele dagen tot een week en zijn mild. Sommige infecties kunnen leiden tot blijvende gezondheidsklachten, zoals diabetes, verlammingsverschijnselen of ernstig lever- en nierfalen.

Weerstand

Sommige mensen denken dat het in aanraking komen met ziekteverwekkers in het water goed is voor de weerstand. Dat is een misverstand. Voor de meeste ziekteverwekkers in het water geldt dat niet, tenzij je dagelijks wordt blootgesteld (zoals een kind dat dagelijks speelt op een boerderij of een zuiveringsmedewerker bij een rwzi ). Als mensen incidenteel met de ziekteverwekkers in aanraking komen, kunnen ze vaak enkele dagen ziek worden. Bij mensen met een verminderde weerstand (zwangere vrouwen, kleine kinderen en ouderen) kunnen ernstige infecties ontstaan.

Groepen belangrijke ziekteverwekkers

Er zijn duizenden bacteriën, virussen en parasieten die via water een ziekte kunnen veroorzaken. De kennisbank beperkt zich tot enkele groepen belangrijke ziekteverwekkers:

Legionella, een bacterie die van nature in ons milieu aanwezig is.
Blauwalgen.
Norovirus , enterovirus, Giardia, Cryptosporidium, Salmonella en Campylobacter, ziekteverwekkers in ontlasting van mens en/of dier.
Leptospirose, een ziekteverwekker in de urine van ratten.

Over de mogelijke gezondheidsrisico’s van microplastics is nog weinig bekend. Er zijn sterke aanwijzingen voor mogelijke gezondheidsrisico’s, maar er zijn ook veel onzekerheden en kennishiaten. In 2019 is ZonMw een omvangrijk onderzoek gestart.

Legionella

De legionellabacterie groeit in water met een temperatuur tussen de 20 en 50 graden Celsius. Als het water in heel kleine druppeltjes (nevel) in de lucht komt, kan iemand de bacterie inademen en besmet raken. Van nature komt de bacterie voor in grond en water.

De meeste mensen worden niet ziek als ze de legionellabacterie inademen. Als er klachten ontstaan, gebeurt dat meestal binnen twee tot tien dagen nadat de bacterie is ingeademd. Sommige mensen krijgen milde, griepachtige klachten. Die gaan na een paar dagen vanzelf weer over. Heel soms veroorzaakt de legionellabacterie een ernstige longontsteking: veteranenziekte of legionellalongontsteking. Deze longontsteking kan zo ernstig zijn dat mensen eraan kunnen overlijden.

De kans dat iemand thuis ziek wordt van de legionellabacterie is erg klein, maar wel aanwezig. Elk jaar worden 400 mensen in Nederland ziek door legionella, vaak wordt de bron niet achterhaald. Legionella is een ziekteverwekker die in de biofilm van een leiding kan uitgroeien tot hoge concentraties. Bijvoorbeeld als het drinkwater warm wordt en stilstaat tijdens een vakantieperiode, of als de koudwaterleiding dicht bij een vloerverwarming ligt.

Blauwalgen

Met name door vermesting van oppervlaktewater ontstaan blauwalgen. Blauwalgen zijn bacteriën die zich gedragen als algen. Het worden cyanobacteriën genoemd vanwege de blauwgroene cyaanpigmenten die er in voorkomen, maar blauwalgen kunnen ook wel een roodbruine kleur hebben. De cyanobacteriën komen in zoet, brak en zout water voor en vormen een biomassa onder invloed van licht, kooldioxide en voedingsstoffen in het water. De bacteriën scheiden een gifstof af die tot gezondheidsklachten kan leiden. De klachten variëren in het algemeen van 'lichte' symptomen als jeuk of andere huidirritaties, hoofdpijn en duizeligheid tot ‘zwaardere’ reacties als longontsteking, koorts en allerlei ontstekingen. In een enkel geval kunnen mensen sterven. Koeien en honden die blauwalgen drinken, gaan vaak dood.

Norovirus, enterovirus, Giardia, Cryptosporidium, Salmonella en Campylobacter

Het norovirus is een zeer besmettelijk virus dat 'buikgriep' veroorzaakt (een ontsteking van het maag-darmkanaal). De klachten kunnen zijn: braken, diarree, misselijkheid, koorts, hoofdpijn, buikpijn of buikkramp. Het norovirus is erg besmettelijk. Het virus zit in ontlasting en braaksel van iemand die het virus bij zich heeft. De ontlasting kan wel drie weken besmettelijk blijven.

Het Enterovirus is een verkoudheidsvirus dat astma-achtige symptomen veroorzaakt. Meestal zijn enterovirussen niet dodelijk. Vooral jongeren met astma kunnen door dit ademhalingsvirus ernstige klachten krijgen. Enterovirussymptomen zijn: hoesten, ademhalingsproblemen en huiduitslag. Het enterovirus is zeer besmettelijk en wordt overgedragen door (in)direct contact (inademen en aanraken). Buiten het lichaam kan het virus op handen en voorwerpen nog een tijdje blijven leven.

Giardia is een besmettelijke infectie in de darm. De oorzaak is de parasiet Giardia lamblia. De aandoening komt voor bij mensen en (huis)dieren. De ziekteverschijnselen die Giardia lamblia veroorzaakt, zijn verschillend. Een deel van de patiënten heeft helemaal geen klachten, terwijl anderen (milde) diarree krijgen die lang kan aanhouden. Daarnaast hebben patiënten veel last van gasvorming, misselijkheid, buikkrampen en een vettige, stinkende ontlasting. De parasiet wordt uitgescheiden via de ontlasting. Mensen kunnen Giardia lamblia binnenkrijgen door besmet water te drinken of er in te zwemmen.

Cryptosporidiose wordt veroorzaakt door een eencellige parasiet Cryptosporidium. Deze parasieten kunnen zich in de darm vermeerderen waarbij ze een soort eitjes vormen. De eitjes worden uitgescheiden in de mest/ontlasting en komen zo in de omgeving terecht. Als mest/ontlasting van besmette dieren of mensen in zwemwater terechtkomt, kan iemand een besmetting oplopen als diegene dat water binnenkrijgt. Het uiteindelijke ziektebeeld bij de mens varieert van geen enkel verschijnsel tot ernstige symptomen. Mogelijke ziekteverschijnselen zijn: hevige buikkrampen, diarree, misselijkheid, braken, algehele zwakte en lichte koorts.

Salmonellose is een besmettelijke darmziekte die wordt veroorzaakt door een salmonellabacterie. De salmonellabacterie die salmonellose veroorzaakt, komt in Nederland veel voor bij landbouwhuisdieren en hun producten. Daardoor is salmonella vaak de oorzaak van darminfecties bij mensen. De meestvoorkomende klachten bij een salmonellabesmetting zijn: buikkrampen, misselijkheid, braken en diarree. Mensen raken besmet met de bacterie door niet- of onvoldoende verhitte producten te eten. De kans is klein dat mensen elkaar besmetten.

Campylobacter is een bacterie die voorkomt in de darmen van dieren. Mensen kunnen via dieren en voedsel besmet raken en een maag-darminfectie krijgen. De klachten beginnen meestal met onder meer diarree, buikpijn (hevige buikkrampen), moeheid en koorts. De ernst van de klachten varieert van dunne ontlasting tot hevige waterige of bloederige diarree. Infectie bij mens en dier vindt plaats via de mond. Een heel kleine hoeveelheid bacteriën is al voldoende om iemand ziek te maken. De bacteriën zijn op veel verschillende manieren over te dragen. De belangrijkste besmettingsbron is onvoldoende verhit voedsel.

Leptospirose (ziekte van Weil)

De ziekte van Weil is een van dier op mens besmettelijke ziekte die ernstige gevolgen kan hebben. Leptospirose is een verzamelnaam voor meerdere ziektebeelden. Vooral muizen en ratten zijn bekende dragers van de ziekteverwekker, maar ook runderen kunnen leptospiren bij zich dragen. De ziekte wordt gekenmerkt door griepachtige verschijnselen. Als de ziekte niet tijdig wordt behandeld, kan deze dodelijk zijn. Leptospiren worden uitgescheiden via de urine. Mogelijke oorzaak van infecties bij mensen is zwemmen in buitenwater waarin ratten leven. Vooral als de omstandigheden voor de bacterie gunstig zijn: lauw en weinig stromend water.