Waterschap De Dommel

In de rubriek ‘Naar buiten’ vertelt directeur Hilde Niezen over haar werkbezoeken in het land. Deze keer was ze te gast op rwzi-Eindhoven van Waterschap de Dommel. Daar dompelde ze zich onder in de waterketen van hemelwater tot afvalwater. Ze kreeg onder andere uitleg over de beheeropgaven in relatie tot klimaatverandering, leerde meer over H2S-uitloging in reuzentransportleidingen en ontdekte wat ‘verdronken riolen’ zijn.

Te gast bij een waterschap

Op een mooie herfstochtend worden we gastvrij ontvangen op de rwzi in Eindhoven. Het is goed te zien dat Waterschap De Dommel regelmatig schoolklassen rondleidt. Er zijn volop tafels en stoelen in de ontvangstruimte, en er staan flesjes met allerlei stadia van gezuiverd afvalwater. Wij worden begroet door Aad Oomens, Stefan Weijers, Hans Roelofs en Petra van Daal.

Nieuw klimaat, nieuwe werkelijkheid

In de exporuimte vertelt Aad over de opgaven in het beheergebied van Waterschap De Dommel. Zoals overal in Nederland is er de afgelopen decennia hard gewerkt aan het optimaliseren van de afvoer van hemelwater. Veel bebouwing bevindt zich op de hoge zandkoppen en het meeste hemelwater wordt zo snel mogelijk afgevoerd. In het nieuwe klimaat zorgt dat voor problemen. Te diep grondwater, droogvallende beken en slechtere waterkwaliteit door gebrek aan water. Onttrekkingen van grondwater door landbouw en industrie maken de problemen nog groter.
De nieuwe werkelijkheid vraagt om nieuwe oplossingen. Functies die veel grondwater of juist drogere grond nodig hebben moeten zich aanpassen. En hemelwater moet weer infiltreren in de hoge zandkoppen zodat de oude kwelstromen weer het dal in gaan lopen en de bovenste bodemlagen weer natter kunnen worden.

Water vasthouden met gemeenten

Gelukkig staat het waterschap er niet alleen voor. De gemeenten in het beheergebied hebben ook ambitieuze plannen. Hans werkt met ze samen en heeft vele mooie voorbeelden. In Eindhoven is een rekensessie gedaan met RainTools. Hieruit kwam naar voren dat infiltratievoorzieningen die de ‘normale’ buien opvangen al 97% van het hemelwater kunnen opvangen en infiltreren. Om ook de laatste 3% te kunnen bergen worden vuilwaterbassins omgekat naar hemelwateropvang.

Ondergrondse regentonnen

In de voormalige gemeente Haaren in Oisterwijk liggen verschillende ‘verdronken riolen’, waar permanent regenwater in staat. Hier heeft het waterschap pompkoppelingen aangebracht.  Zo kan de gemeente het water in droge tijden gebruiken als ondergrondse regenton om het openbaar groen water te geven. Bij gemeente Bergeijk bleek naast de groenvoorziening ook de brandweer geïnteresseerd in deze ongebruikte waterbron. En over regentonnen gesproken: ook die worden geoptimaliseerd. Halverwege de ton wordt een overloop naar de tuin gemonteerd, zodat het regenwater automatisch geïnfiltreerd wordt en er daadwerkelijk berging is als het regent.

Eerst aanvoeren, dan zuiveren

Van regenwater gaan we over naar vuilwater. We bevinden ons niet voor niets bij een rwzi, de grootste in het beheergebied van Waterschap De Dommel. Hier komt al het afvalwater van de stad Eindhoven terecht om gezuiverd te worden. En niet alleen van Eindhoven, ook al het afvalwater van een groot gebied ten zuiden van Eindhoven komt via alle gemeentelijke riolen in de transportleidingen van het waterschap terecht. Wel 250 km ligt er in het hele beheergebied, waarvan zo’n 70 km onder vrijverval ligt en de rest als persleiding is uitgevoerd.

Vergeten reuzen

De grote transportleidingen liggen er al sinds de jaren 70, en het lijkt wel alsof ze in de jaren na aanleg een beetje vergeten zijn.

Ze werkten gewoon. En inmiddels zijn er spoorlijnen, snelwegen en woonwijken gebouwd op of vlakbij het tracé. Op plaatsen liggen reuzen van betonnen buizen waarin alles samenkomt, ook persleidingen die onder vrijverval verder afvoeren. Dat laatste zorgt voor problemen, zoals Petra ons uitlegt. De combinatie van lucht en afvalwater uit persleidingen maakt dat er H₂S vrijkomt. Tot schrik van het waterschap bleek een aantal jaren geleden bij een inspectie dat de betonnen buis door deze stof veel sneller dan verwacht werd weggevreten. Het is een kwestie van tijd, maar als er niet wordt ingegrepen zal deze leiding op een dag instorten.

Bypass van de aorta

Om de leiding te kunnen herstellen is er over een lengte van zo’n 4 km een bypass aangelegd. We rijden ernaar toe om het te bekijken. Enorme roestige metalen buizen komen uit de grond en steken er een eindje verderop weer in. Dit is de plek waar de bypass in de oorspronkelijke buis uitkomt. Een eindje verder loopt de bypass een stuk bovengronds, honderden meters door de Brabantse natuur. Het is moeilijk voor te stellen hoe die zware buizen hier gekomen zijn. Petra vertelt dat dat niet alleen fysiek ingewikkeld was. De buis loopt door bossen, beschermde heidegebieden en kruist landbouwwegen en recreatiepaden. Sinds 2018 is de bypass in werking, volgend jaar hoopt het waterschap de tijdelijke leiding weer af te kunnen breken.

Grote leidingen, grote problemen

Het herstel heeft lang geduurd, en helaas zijn de problemen hiermee nog niet allemaal opgelost. Een stuk verder richting de rwzi is ook H₂S-aantasting vastgesteld. En ooit zal de rest van de leiding ook onderhouden moeten worden. De oplossing van die volgende puzzel is er nog niet.
Bedankt Aad, Stefan, Hans en Petra voor jullie gastvrijheid en uitleg!