Waardevol water onderbouwt tactische keuzes

Focusprogramma’s

Stichting RIONED voert Focusprogramma’s uit voor ondersteuning van gemeenten bij de belangrijkste opgaven binnen stedelijk waterbeheer. Het focusprogramma ‘Waardevol Water’ ontwikkelt tot eind 2025 een methodiek voor lokale invulling van (normatieve) eisen voor realisatie en beheer van toekomstbestendige waterinfrastructuur.

Toekomstbestendige inrichting van de fysieke buitenruimte creëert waarde in wijken. Naast economische waarde draagt goede uitvoering van de gemeentelijke watertaken bij aan maatschappelijke kernwaarden als veiligheid, gezondheid, biodiversiteit en ruimtelijke kwaliteit. Toekomstbestendige inrichting en beheer van water maakt wijken waardevol. Daarom de titel voor dit focusprogramma: Waardevol Water.

In dit artikel lees je de resultaten van de in 2024 gerealiseerde eerste fase van het focusprogramma en kijken we vooruit naar 2025 waarin we de samenwerking aan willen gaan met onze kennispartners in de fysieke buitenruimte.

Fasering programma

Waardevol water wordt ontwikkeld in drie fasen. De eerste fase is gerealiseerd in 2024 met een verkenning van wensen, mogelijke oplossingen en al beschikbare bouwstenen. Fase twee ontwikkelt in 2025 de methodiek. De conceptmethodiek willen we in 2025 testen op bijvoorbeeld een herinrichtingsproject of uitbreiding van een woonwijk. Tenslotte zal Stichting RIONED de eindresultaten in de derde fase vanaf 2026 publiceren en toelichten in regionale bijeenkomsten en een webinar.

Enquête RIONEDpanel bevestigt tactisch gat

Het focusprogramma ‘Waardevol water’ heeft in 2024 een probleemverkenning uitgevoerd. Deze bestond uit een enquête bij het RIONEDpanel, een document-inventarisatie en een hierop verdiepende enquête met enkele interviews.
De 93 ingevulde enquêtes gaven een uitgebreid beeld van problemen bij en verbeteringswensen voor verbinding van bestuurlijke ambities met beleid én met concrete eisen voor inrichting en beheer. Ambities blijken vaak los van de realiteit in de buitenruimte. Door optelling van alle eisen die overal gelden, ontstaat onder andere door ruimtegebrek frictie in de uitvoering wat vaak weer leidt tot slechte beheersbaarheid van nieuwe oplossingen. Belangrijke oorzaak bleek onvoldoende invulling van de verbinding tussen strategische wensen en de operationele realisatie en instandhouding. Dit tactisch gat vertraagt de uitvoering en leidt tot inefficiënte oplossingen.

Beschikbare bouwstenen

In 2024 heeft CYBER-advies in opdracht van Stichting RIONED bij zestig geselecteerde, over het land verspreide gemeenten een verkenning uitgevoerd in beleidsdocumenten, visies, leidraden openbare ruimte, etc. Hierbij is gekeken naar ambities en inrichtingseisen op de relevante thema’s voor de gemeentelijke watertaken: hitte, wateroverlast, droogte, overstroming, water- en bodemkwaliteit, circulariteit, CO2- beperking en betrokkenheid. De inventarisatie heeft een mooie basis opgeleverd aan ambities en inrichtingseisen uit de huidige gemeentelijke praktijk.

Enkele belangrijke uitkomsten:

Het meeste beleid gaat over klimaatadaptatie, met name wateroverlast.
Sterk verstedelijkte gemeenten hebben wat meer beleid rond hittestress.
Ambities zijn eerder vertaald naar inrichting dan naar beheer.
De rol van beheer van de openbare ruimte blijft onderbelicht.
De ambtelijke organisatie heeft veel ambities maar de realisatiekracht blijft achter door gebrek aan middelen en capaciteit.

Beoogde eindresultaten van Waardevol water

Uit de in 2024 gerealiseerde verkenning blijkt de behoefte aan vertaling van ambities voor omgevingskwaliteit naar concrete en toetsbare eisen voor inrichting en beheer van waterinfrastructuur in de gebouwde omgeving. Rekening houdend met lokale omstandigheden en regionale randvoorwaarden, moet deze vertaling zorgen voor toekomstbestendige en beheersbare uitvoering van de gemeentelijke watertaken. Stichting RIONED ziet daarom vier samenhangende eindproducten als opgave voor het focusprogramma Waardevol Water:

Stappenplan voor lokale vertaling van bestuurlijke ambities naar toetsbare eisen ter overbrugging van het ‘tactisch gat’ (hoe te komen tot goede eisen). Dit stappenplan stellen we het beste op in onderlinge afstemming tussen alle sectoren in de fysieke buitenruimte.
Een set bruikbare formuleringen voor inrichtings- en beheereisen in combinatie met maatlatten en toetsmethoden (wat zijn goede eisen en hoe kunnen we goede realisatie toetsen). Voor de gemeentelijke watertaken zal Stichting RIONED samen met een groep vooruitstrevende gemeenten hier een voorzet voor ontwikkelen.
Toelichtende verhalen over waarden, ambities en oplossingsprincipes voor de gemeentelijke watertaken alsmede over dilemma’s en te maken beleidskeuzes (waarom deze eisen). De toelichtingen zijn te gebruiken voor uitleg aan belanghebbenden die niet deskundig zijn op het terrein van water.
Ontsluiting van de resultaten met een verbindende website voor praktisch gebruik van het bovenstaande. Daarnaast is behoefte aan een praktijkgerichte training. Deze kan gegeven worden in regionale bijeenkomsten of op maat gemaakt aan deelnemers in lokale gebiedsprocessen.

Waardensturing verbindt buiten met binnen

De beoogde methodiek werkt het beste als deze voor de gehele fysieke buitenruimte de verbindende brug vormt tussen bestuurlijke ambities en feitelijke realisatie. De methodiek wordt idealiter ontwikkelt met betrokkenheid van alle belanghebbenden in de fysieke buitenruimte. Gezamenlijk kunnen we zo bijdragen aan integrale samenwerking bij realisatie van de grote opgaven in de openbare ruimte. Klimaatadaptatie, energietransitie, meer woonruimte en de mobiliteitstransitie zijn immers enkel efficiënt te realiseren als alle belanghebbenden in de fysieke buitenruimte effectief kunnen samenwerken.

Aanpak ontwikkeling methodiek

Realisatie van een methodiek voor tactische beleidskeuzes in de gehele fysieke buitenruimte vraagt een aanpak langs meerdere trajecten of sporen.

Eén spoor beoogt een gezamenlijke ontwikkeling met alle kennispartners in de openbare ruimte van een stappenplan en een landelijk waardenmodel voor de fysieke buitenruimte. Zowel vanuit de City-Deal Integrale Samenwerking Openbare Ruimte als vanuit meerdere marktpartijen liggen hiervoor al bruikbare bouwstenen. Onderlinge afstemming van beschikbare waardenmodellen tot een landelijk model zal de toepassing sterk bevorderen Afstemming van het stappenplan op de beheercyclus zal instandhouding van de openbare ruimte versterken.

Parallel formuleert Stichting RIONED prestatie-eisen met maatlatten voor de gemeentelijke watertaken. Met deze aan maatschappelijke waarden gekoppelde maatlatten kun je zowel de huidige situatie in een plangebied als de effecten van beleidskeuzes toetsen op maatschappelijke waarde-creatie. Met toetsing van het plangebied kun je de beleidskeuzes onderbouwen naar lokaal nut. In versteende wijken meer groen, hooggelegen wijken meer berging en laaggelegen meer afvoercapaciteit. Vanuit de in 2024 uitgevoerde inventarisatie selecteren we de gemeenten met veel concreet geformuleerde inrichtingseisen. Met hun input maken we begin 2025 een voorzet voor landelijk te gebruiken prestatie-eisen voor de gemeentelijke watertaken. Aansluitend kunnen deze worden gebruikt in een landelijk waardenmodel voor de openbare ruimte.

Tenslotte

Met het programma Waardevol Water komen de gemeentelijke watertaken niet alleen fysiek maar ook beleidsmatig bovengronds. Integrale samenwerking in de fysieke buitenruimte is de sleutel tot efficiënte realisatie van toekomstbestendige wijken waar het nu en straks fijn wonen en werken is.

Stichting RIONED spant zich in hier vanuit de gemeentelijke watertaken niet alleen in te volgen maar vooraan te staan in de ontwikkeling. Vanuit ons motto ‘Stad – Water – Mens’ zijn we dat aan onze begunstigers verplicht opdat zij trots kunnen zijn op waardevol water in elke wijk.

Meer informatie over het Stichting RIONED Focusprogramma ‘Waardevol Water’ via programmamanager Ton Beenen, ton.beenen@rioned.org.