Schade is altijd vervelend. Wie schade lijdt, wil deze natuurlijk graag vergoed zien, tenzij de schade voor eigen rekening (eigen risico) is. In de praktijk gaat het dan meestal om het herstellen van de schade. Maar soms is financiële compensatie noodzakelijk, bijvoorbeeld omdat herstel niet meer mogelijk is. Afhankelijk van de specifieke situatie biedt het recht verschillende mogelijkheden om schade te verhalen:

Rechtmatige daad: Als schade ontstaat door (noodzakelijk en daarom) rechtmatig handelen van de overheid, is verhaal mogelijk op grond van een rechtmatige daad. Hiervoor kent de Omgevingswet een schadevergoedingsregeling (Afdeling 15.1 Ow). Deze 'nadeelcompensatieregeling' geldt alleen voor specifiek aangewezen overheidsbesluiten, zoals omgevingsvergunningen en maatwerkvoorschriften. Dus als een burger bijvoorbeeld schade lijdt door een maatwerkvoorschrift van de gemeente, kan hij een beroep doen op deze regeling. Voor schade als gevolg van een opgelegde gedoogplicht (bijvoorbeeld een grondwateronttrekking) geldt een bijzondere regeling (Afdeling 15.2 Ow). Deze wijkt af van de regeling uit het oude recht. Hier vindt u een toelichting op beide regelingen.
Onrechtmatige daad: Als iemand (een particulier, gemeente of waterschap) tegenover een ander een onrechtmatige daad pleegt die hem is toe te rekenen, is hij in beginsel verplicht de daaruit volgende schade van de ander te vergoeden (artikel 6:162 Burgerlijk Wetboek). Hieronder kan bijvoorbeeld schade vallen die ontstaat door werkzaamheden aan de riolering of de weg, of doordat de gemeente haar hemelwater- of grondwatertaak overtreedt. Maar van een onrechtmatige daad is niet zomaar sprake, hiervoor moet aan vijf eisen worden voldaan. Die eisen vindt u hier.
Wanprestatie: Behalve voor burgers of bedrijven kan bij werkzaamheden in de openbare ruimte ook schade ontstaan voor de gemeente als opdrachtgever. Bijvoorbeeld doordat de aannemer zijn contract niet, niet volledig of niet op de juiste manier nakomt. Dan is in principe sprake van een wanprestatie. De schade die hierdoor ontstaat, komt voor vergoeding in aanmerking. Dit is geregeld in het Burgerlijk Wetboek. Wanprestatie heet juridisch ook wel 'toerekenbare tekortkoming'.

Verder vindt u in dit onderdeel:

Voorbeelden aansprakelijkheidsvragen: Rechterlijke uitspraken (jurisprudentie) en praktijkvoorbeelden helpen om te begrijpen wanneer de gemeente (of iemand anders) wel of niet aansprakelijk is. Hier vindt u jurisprudentie over en voorbeelden van aansprakelijkheid waarmee de gemeente als beheerder van de riolering (en weg en openbare ruimte) te maken kan krijgen. Zoals schade aan woningen door bemalingen, schade door vervanging van lekke riolering, schade door wateroverlast via de riolering en schade door putdeksels en bomen.
Verjaring schade: Schade kan niet eeuwig worden geclaimd en vergoed. Zowel de (toelichting bij de Invoeringswet) Omgevingswet als het Burgerlijk Wetboek hanteert twee verjaringstermijnen: vijf en twintig jaar. De verjaring bij de nadeelcompensatieregeling (schade ontstaan door een overheidsbesluit) valt onder de Omgevingswet (bestuursrecht). Op de verjaring bij schadeclaims die samenhangen met gedoogplichten is het Burgerlijk Wetboek van toepassing (privaatrecht). Hier vindt u een toelichting.

Andere aspecten die een rol kunnen spelen

Zakelijke rechten

Bij de vestiging van een zakelijk recht (zoals een opstalrecht) moet de gemeente als (riolerings)beheerder ook aandacht besteden aan de mogelijke aansprakelijkheid van de grondeigenaar. Als er dan een keer wat gebeurt en er is schade, dan is duidelijk wie hiervoor verantwoordelijk is. Stel dat de gemeente, na gesprekken hierover met bedrijven, eigenaar en beheerder zou willen worden van een particulier verzamelriool op een bedrijventerrein (particuliere grond), dan is daarvoor de vestiging van een opstalrecht noodzakelijk. Zonder nadere regeling immers is die leiding in gezamenlijke eigendom van de particuliere bedrijven. Bij de overdracht van de eigendom worden o.a. afspraken gemaakt over het beheer. Het is verstandig om dan ook afspraken te maken over de omgang met eventuele schade.

Verzekeringen

De gemeente kan en is soms verplicht zich tegen aanspraken van derden te verzekeren. Het is slim om vooraf na te gaan of voor rioleringswerkzaamheden (en andere feitelijke handelingen) verzekeringen nodig zijn. Om aansprakelijkheidsrisico’s te dekken, is het meestal verstandig een of meer verzekeringen af te sluiten (denk concreet aan de CAR-verzekering). Ook moet u nagaan of aannemers en andere betrokken partijen voldoende verzekerd zijn in geval van calamiteiten. Sta hierbij expliciet stil als u (bij aanbestedingen) contracten en andere overeenkomsten afsluit.

Schade en aansprakelijkheid