Situatieschets

De gemeente moet een flink deel van de riolering vervangen omdat dit deel verouderd is en niet meer voldoet aan de huidige eisen. Uit onderzoek van de rioleringsbeheerder en de financieel specialist is gebleken dat de onderhouds- en renovatiekosten zó hoog uitvallen dat vervangen voordeliger is. De vervanging moet over acht jaar (in 2031) plaatsvinden, en uit het GRP blijkt dat deze € 26,18 miljoen kost. Dit is de eerste vervanging van de riolering.

De aanleg van de riolering heeft de gemeente destijds voor een groot deel in één keer uit de grondexploitatie gedekt. De te vervangen riolering is 35 jaar oud. Het deel dat de gemeente niet uit de grondexploitatie heeft gedekt, heeft zij geheel afgeschreven.

(Risico)kenmerken gemeente en riolering

De rioleringsbeheerder overlegt met de financieel specialist over de financiële behandeling van deze investering. Ook verwerken zij de vervanging in de bestaande meerjarenraming van de rioleringskosten. Eerst kijken zij naar de (risico)kenmerken van de gemeente en de riolering. De rioleringsbeheerder stelt dat de gemeente een beheergemeente (geen omvangrijke groei) is met een redelijke bodemgesteldheid. De financieel specialist geeft aan dat de financiële positie van de gemeente matig is. De reservepositie is minimaal, de begroting is moeizaam sluitend te krijgen en het niveau van de gemeentelijke belastingen en heffingen is gemiddeld ten opzichte van de omliggende gemeenten. Mede door deze financiële positie vormde de gemeente in het verleden geen bestemmingsreserves of voorzieningen waaruit zij de kapitaallasten van de toekomstige investeringen kan dekken.

De rioolheffing bedraagt in het lopende jaar € 256 per aansluiting. Volgens de financieel specialist is dit 100% kostendekkend. De rioolheffing dekt dus alle kosten die te maken hebben met de riolering. Van de € 256 heeft nu € 50 betrekking op het te vervangen deel van het rioolstelsel. Deze kosten bestaan uit kapitaallasten (hebben geen betrekking op het te vervangen deel) en beheerkosten (inclusief onderhoud). De gemeente heeft 10.000 rioolaansluitingen.

Uitwerking casus in vier stappen

Stap 1: Inventarisatie investeringsuitgaven en kapitaallasten

Als eerste rekenen de rioleringsbeheerder en de financieel specialist de (geplande) uitgaven in de vorm van kosten toe aan de verschillende jaren. Vanwege de bodemgesteldheid kan de gemeente de gebruiksduur van de riolering op veertig jaar stellen. De rioleringsbeheerder en de financieel specialist kiezen ervoor de investering van € 26,18 miljoen in veertig jaar af te schrijven volgens de annuïteitenmethode¹. De hoogte van de jaarlijkse lasten hangt verder af van de rente over de investering. Volgens de financieel specialist bedraagt deze 4%. Dit leidt tot een jaarlijkse annuïteit van € 1.322.700.

Stap 2: Inventarisatie onderhoudsuitgaven en -voorzieningen

Een tweede aspect vormt het groot onderhoud. De rioleringsbeheerder schat in dat na twintig jaar (volledig uit te besteden) groot onderhoud aan de te vervangen riolering noodzakelijk is. De uitgaven op het investeringsmoment raamt hij op € 4.760.000 (prijspeil 2023). Het gebruik over de twintig jaar veroorzaakt het onderhoud. Daarom moet de gemeente de kosten over deze jaren spreiden. Dit doet zij door een voorziening op te bouwen. De jaarlijkse dotaties aan de voorziening vormen de jaarlijkse kosten. Voor de berekening van de jaarlijkse dotatie (kosten) gaan de rioleringsbeheerder en de financieel specialist uit van:

een lagere jaarlijkse dotatie, omdat de gemeenteraad de rente die de gemeente bespaart door de vroegtijdige vorming van de voorziening toerekent aan de voorziening (ook wel contantewaardemethode);
jaarlijks gelijkblijvende bedragen.

Bij een jaarlijkse storting van € 160.000 en een rentepercentage van 4% over de ‘gespaarde’ bedragen bevat de voorziening na twintig jaar € 4,76 miljoen.

De overige onderhoudsuitgaven voor de te vervangen riolering hebben steeds betrekking op het jaar waarin de uitgave plaatsvindt. Dat zijn dan ook de kosten in dat jaar. De rioleringsbeheerder raamt de jaarlijkse lasten voor (uit te besteden) onderhoud en inspectie in totaal op € 178.500.

Stap 3: Meerjarenoverzicht totale rioleringskosten

De huidige rioleringskosten bedragen € 2.560.000 per jaar. Maar omdat de gemeente een deel van de riolering vervangt, vervallen de daarmee samenhangende (onderhouds)kosten. Deze bedragen € 500.000 (€ 50 per aansluiting) per jaar.

Bij het direct omslaan van de kostentoename over het aantal rioolaansluitingen leidt dit de komende jaren tot een verhoging van € 256 per aansluiting per jaar tot en met 2030 naar € 372 per jaar in 2031.

Tabel A Vervangingsinvestering: kapitaallasten volledig in tarief (in euro’s)
Jaar	Bestaande kosten	Kapitaallasten investering	Onderhouds- voorziening	Stijging jaarlijks onderhoud	Totale kosten	Aantal aan- sluitingen	Tarief
2023	2.560.000				2.560.000	10.000	256
2024	2.560.000				2.560.000	10.000	256
2025	2.560.000				2.560.000	10.000	256
2026	2.560.000				2.560.000	10.000	256
2027	2.560.000				2.560.000	10.000	256
2028	2.560.000				2.560.000	10.000	256
2029	2.560.000				2.560.000	10.000	256
2030	2.560.000				2.560.000	10.000	256
2031	2.060.000	1.322.700	160.000	178.500	3.721.000	10.000	372
2032	2.060.000	1.322.700	160.000	178.500	3.721.000	10.000	372
2033	2.060.000	1.322.700	160.000	178.500	3.721.000	10.000	372
2034	2.060.000	1.322.700	160.000	178.500	3.721.000	10.000	372
2035	2.060.000	1.322.700	160.000	178.500	3.721.000	10.000	372
2036	2.060.000	1.322.700	160.000	178.500	3.721.000	10.000	372
2037	2.060.000	1.322.700	160.000	178.500	3.721.000	10.000	372
2038	2.060.000	1.322.700	160.000	178.500	3.721.000	10.000	372
2039	2.060.000	1.322.700	160.000	178.500	3.721.000	10.000	372
2040	2.060.000	1.322.700	160.000	178.500	3.721.000	10.000	372
2041	2.060.000	1.322.700	160.000	178.500	3.721.000	10.000	372
2042	2.060.000	1.322.700	160.000	178.500	3.721.000	10.000	372
2043	2.060.000	1.322.700	160.000	178.500	3.721.000	10.000	372
2044	2.060.000	1.322.700	160.000	178.500	3.721.000	10.000	372
2045	2.060.000	1.322.700	160.000	178.500	3.721.000	10.000	372
2046	2.060.000	1.322.700	160.000	178.500	3.721.000	10.000	372
2047	2.060.000	1.322.700	160.000	178.500	3.721.000	10.000	372
2048	2.060.000	1.322.700	160.000	178.500	3.721.000	10.000	372

Stap 4: Samenstellen kostendekkingsparagraaf

De rioleringsbeheerder en de financieel specialist vragen zich af of deze sterke tariefstijging in 2031 aan de inwoners te verkopen is. Het is maar zeer de vraag of de raad hiermee akkoord gaat. De rioleringsbeheerder en de financieel specialist zijn zich ervan bewust dat de regelgeving mogelijkheden biedt voor een meer geleidelijke tariefontwikkeling en een minder grote totaalstijging. Daarom komen ze met twee alternatieven bij B&W:

Alternatief A (vervangingsvoorziening)

Uit het tarief vormt de gemeente vanaf 2023 een vervangingsvoorziening voor de vervangingsinvesteringen. De rente rekent zij toe aan de rioolheffing (zie tabel B).

Tabel B Alternatief A (in euro's)
Jaar	Bestaande kosten	Kapitaallasten investering	Toevoeging vervangings- voorziening	Rente	Onderhouds- voorziening	Stijging jaarlijks onderhoud	Totale kosten	Tarief
2023	2.560.000						2.560.000	256
2024	2.560.000		125.000	5.000			2.685.000	269
2025	2.560.000		250.000	15.200			2.810.000	281
2026	2.560.000		375.000	30.808			2.935.000	294
2027	2.560.000		500.000	52.040			3.060.000	306
2028	2.560.000		625.000	79.122			3.185.000	319
2029	2.560.000		750.000	112.287			3.310.000	331
2030	2.560.000		875.000	151.778			3.435.000	344
2031	2.060.000	1.123.300			160.000	178.500	3.521.800	352
2032	2.060.000	1.123.300			160.000	178.500	3.521.800	352
2033	2.060.000	1.123.300			160.000	178.500	3.521.800	352
2034	2.060.000	1.123.300			160.000	178.500	3.521.800	352
2035	2.060.000	1.123.300			160.000	178.500	3.521.800	352
2036	2.060.000	1.123.300			160.000	178.500	3.521.800	352
2037	2.060.000	1.123.300			160.000	178.500	3.521.800	352
2038	2.060.000	1.123.300			160.000	178.500	3.521.800	352
2039	2.060.000	1.123.300			160.000	178.500	3.521.800	352
2040	2.060.000	1.123.300			160.000	178.500	3.521.800	352
2041	2.060.000	1.123.300			160.000	178.500	3.521.800	352
2042	2.060.000	1.123.300			160.000	178.500	3.521.800	352
2043	2.060.000	1.123.300			160.000	178.500	3.521.800	352
2044	2.060.000	1.123.300			160.000	178.500	3.521.800	352
2045	2.060.000	1.123.300			160.000	178.500	3.521.800	352
2046	2.060.000	1.123.300			160.000	178.500	3.521.800	352
2047	2.060.000	1.123.300			160.000	178.500	3.521.800	352
2048	2.060.000	1.123.300			160.000	178.500	3.521.800	352

Alternatief B (vervangingsvoorziening en dotatie uit algemene middelen)

Uit het tarief vormt de gemeente vanaf 2023 een vervangingsvoorziening voor de vervangingsinvesteringen. Daarnaast vormt zij vanuit de OZB (of andere algemene middelen) een tariefegalisatiereserve met een jaarlijkse dotatie van € 175.000. Zij rekent rente toe aan de voorziening en de reserve (zie tabel C).

Tabel C Alternatief B (in euro’s)
Jaar	Bestaande kosten	Kapitaallasten investering	Dotatie algemene middelen	Toevoeging vervangings- voorziening	Onderhouds- voorziening	Stijging jaarlijks onderhoud	Totale kosten	Tarief
2023	2.560.000						2.560.000	256
2024	2.560.000		175.000	100.000			2.835.000	284
2025	2.560.000		175.000	200.000			2.935.000	294
2026	2.560.000		175.000	300.000			3.035.000	304
2027	2.560.000		175.000	400.000			3.135.000	314
2028	2.560.000		175.000	500.000			3.235.000	324
2029	2.560.000		175.000	600.000			3.335.000	334
2030	2.560.000		175.000	700.000			3.435.100	344
2031	2.060.000	1.090.600			160.000	178.500	3.489.100	349
2032	2.060.000	1.090.600			160.000	178.500	3.489.100	349
2033	2.060.000	1.090.600			160.000	178.500	3.489.100	349
2034	2.060.000	1.090.600			160.000	178.500	3.489.100	349
2035	2.060.000	1.090.600			160.000	178.500	3.489.100	349
2036	2.060.000	1.090.600			160.000	178.500	3.489.100	349
2037	2.060.000	1.090.600			160.000	178.500	3.489.100	349
2038	2.060.000	1.090.600			160.000	178.500	3.489.100	349
2039	2.060.000	1.090.600			160.000	178.500	3.489.100	349
2040	2.060.000	1.090.600			160.000	178.500	3.489.100	349
2041	2.060.000	1.090.600			160.000	178.500	3.489.100	349
2042	2.060.000	1.090.600			160.000	178.500	3.489.100	349
2043	2.060.000	1.090.600			160.000	178.500	3.489.100	349
2044	2.060.000	1.090.600			160.000	178.500	3.489.100	349
2045	2.060.000	1.090.600			160.000	178.500	3.489.100	349
2046	2.060.000	1.090.600			160.000	178.500	3.489.100	349
2047	2.060.000	1.090.600			160.000	178.500	3.489.100	349
2048	2.060.000	1.090.600			160.000	178.500	3.489.100	349

Toelichting alternatief A

Door al in 2024 een bedrag voor de vervanging in de rioolheffing op te nemen, krijgen de inwoners van de gemeente van 2024 t/m 2031 te maken met een hogere rioolheffing. Maar hier staat tegenover dat het tarief jaarlijks gelijkmatig stijgt (zo’n 4 à 5%) in plaats van een plotselinge stijging van 45% in 2031. Daarnaast betalen inwoners vanaf 2031 € 20 minder dan in het oorspronkelijke scenario.

Toelichting alternatief B

Bij alternatief B neemt de gemeente in de rioolheffing een lager bedrag voor de vervanging op dan bij alternatief A. Daarnaast voegt zij tot 2031 jaarlijks € 175.000 uit de algemene middelen toe. Ook nu stijgt het tarief jaarlijks gelijkmatiger dan in het huidige systeem. Vanaf 2031 is de rioolheffing € 349. Dit is weer iets lager dan bij alternatief A.

Uit de tabellen B en C blijkt dat door een goede en tijdige financiële planning het kostenverhaal minder schoksgewijs verloopt. De planning kan zelfs leiden tot een lager eindtarief. Dit verschil is bij alternatief B € 23 (€ 372 - € 349) per aansluiting per jaar. Maar dit doet niet helemaal recht aan de werkelijkheid. Zo heeft de gemeente in het begin extra geïnvesteerd uit de algemene middelen. Daarnaast stijgen de tarieven in latere jaren weer bij een nieuwe vervangingsronde. In Dynamisch praktijkvoorbeeld vindt u daarom een voorbeeld van een kostendekkingsberekening met jaarlijkse investeringen en een combinatie van enerzijds activeren en afschrijven en anderzijds sparen voor vervanging.

¹ De annuïteitenmethode is een methode van afschrijven waarbij de jaarlijkse kapitaallast (rente + afschrijving) jaarlijks een constant bedrag is. Deze kapitaallast wordt de annuïteit genoemd. In het begin is de rentecomponent hoog en de afschrijvingscomponent lager. Naarmate de boekwaarde afneemt, daalt de rentecomponent en stijgt de afschrijvingscomponent. Deze methode wordt toegepast bij activa die in het begin een beperkt slijtagepatroon kennen en meer slijten naarmate het actief veroudert.

Eenvoudig praktijkvoorbeeld toerekening kosten riolering aan rioolheffing