Lokaal oppervlaktewater moet meer hemelwater verwerken

In figuur A ziet u voor de verschillende stelsels het aandeel van de jaarlijkse neerslag dat via de rwzi en lokaal via de uitlaten/overstorten in het oppervlaktewater terechtkomt. 320 mm, ofwel 40% van de jaarlijkse 800 mm neerslag, komt niet tot afstroming door bevochtigings- en verdampingsverliezen.

Figuur A Verdeling jaarvolume neerslag per type rioolstelsel (aangesloten oppervlak)

Op jaarbasis loost een gemengd rioolstelsel dat aan de basisinspanning voldoet via de riooloverstort ongeveer 34 mm neerslag (afgerond 4% van 800 mm), terwijl een gescheiden rioolstelsel via de uitlaat ongeveer 480 mm loost (60% van 800 mm). Dit betekent dat lokaal oppervlaktewater veel meer hemelwater moet verwerken. Dit heeft als mogelijke gevolgen dat het oppervlaktewater:

Minder inlaatwater nodig heeft, doordat er meer gebiedseigen hemelwater beschikbaar is. Dit betekent in de praktijk vaak dat de nutriëntenbelasting afneemt, omdat afstromend hemelwater meestal minder nutriënten bevat dan inlaatwater.
Vaker wordt ververst en doorgespoeld (dus een kortere verblijftijd) doordat de hemelwateruitlaat per jaar zo'n veertien keer (480 mm/34 mm) meer hemelwater loost.
Meer wordt belast met verontreinigingen die meekomen met het afstromende hemelwater of via foutaansluitingen.

Of deze gevolgen optreden en hoe ze zich tot elkaar verhouden, hangt af van de locatie. In laag (polder) Nederland speelt inlaatwater een grotere rol dan op de hoge zandgronden.

Belasting verontreinigende stoffen varieert

Op jaarbasis neemt de belasting van verontreinigende stoffen op het lokale oppervlaktewater na rechtstreeks afkoppelen fors toe (zie tabel A). Tabel A vergelijkt de emissie vanuit een gemengd en een gescheiden rioolstelsel. Bij een gemengd stelsel stort op jaarbasis bijvoorbeeld 4,1 kg N-totaal/ha (stikstof) over. Dit is ongeveer 10% van de emissie die de hemelwateruitlaat van een gescheiden rioolstelsel loost (jaarlijks 41,9 kg N-totaal/ha).

Maar als we naar de belasting vanuit de gehele afvalwaterketen kijken, neemt het verschil weer fors af. Elke m³ die het gemengde riool afvoert naar de rwzi, wordt namelijk uiteindelijk geloosd als effluent dat ook N-totaal bevat. In totaal komt de lozing bij een gemengd rioolstelsel, inclusief de lozingsroute via de rwzi, neer op 36,1 kg N-totaal/ha per jaar. Inclusief effluent verschillen een gemengd en een gescheiden rioolstelsel dus voor N-totaal niet zo veel. Voor P-totaal (fosfaat) geldt ongeveer hetzelfde. Voor minerale oliën en PAK's (stoffen die veel voorkomen in afstromend hemelwater en die de rwzi goed kan verwijderen) komt een gemengd rioolstelsel netto beter uit met een lagere emissie per hectare per jaar.

Tabel A Emissiegetallen voor zes parameters per type rioolstelsel (Bron: Emissieregistratie)
gemengd riool			verbeterd gescheiden (vgs)			hemelwaterriool
	via overstort	via effluent	overstort+effluent	via overstort	via effluent	overstort+effluent	zonder foutaansluitingen	met foutaansluitingen
	[kg/ha/jaar]	[kg/ha/jaar]	[kg/ha/jaar]	[kg/ha/jaar]	[kg/ha/jaar]	[kg/ha/jaar]	[kg/ha/jaar]	[kg/ha/jaar]
N-totaal	4,1	32,0	36,1	11,3	23,3	34,5	34,1	41,9
P-totaal	0,7	5,6	6,3	1,8	4,1	5,9	5,6	7,0
Koperverb. (als Cu)	0,03	0,02	0,05	0,05	0,01	0,06	0,15	0,16
Zinkverb. (als Zn)	0,12	0,18	0,30	0,31	0,13	0,44	0,95	0,97
Minerale oliën	0,59	0,02	0,61	1,02	0,01	1,04	3,10	3,10
PAK (6 van Borneff)	0,0006	0,0005	0,0010	0,0010	0,0004	0,0013	0,0030	0,0030

Emissiebeperkende maatregelen

Overigens kunt u de emissie vanuit hemelwateruitlaten flink beperken door bronmaatregelen, beheermaatregelen en inzet van zuiveringstechnieken.

Bronmaatregelen

Bij nieuwbouwgebieden is het mogelijk om door bronmaatregelen te voorkomen dat door uitloging van bouwmaterialen zware metalen of biociden in het afstromend hemelwater terecht komen. Bronmaatregelen kunnen ook bijdragen aan de reductie van de emissie van schadelijke stoffen uit uitlaatgassen (PAKs) of bestrijdingsmiddelen die nu worden gebruikt door particulieren.

Beheermaatregelen

Recent onderzoek heeft laten zien dat met vaker reinigen van kolken (driemaal per jaar in plaats van eenmaal per jaar) de hoeveelheid verwijderd kolkenslib ongeveer verdrievoudigd. Dat betekent een flinke reductie van de hoeveelheid aan sediment gebonden verontreiniging die via het hemelwaterriool wordt geloosd.

Het opsporen en verhelpen van foutaansluitingen heeft tot gevolg dat minder huishoudelijk afvalwater rechtstreeks wordt geloosd. In tabel A is dit vooral zichtbaar in het effect op de nutriënten, maar in de praktijk zal dit ook leiden tot een reductie van de lozing van medicijnresten en andere verontreinigingen uit huishoudelijk afvalwater.

Behandeling van hemelwater met zuiverende voorzieningen

De emissie vanuit hemelwateruitlaten kunt u fors reduceren met de inzet van zuiverende voorzieningen. Het rendement van dergelijke voorzieningen is afhankelijk van de mate waarin de verontreinigingen in het hemelwater zijn gebonden aan deeltjes en de eigenschappen van deze deeltjes, zoals grootte en bezinksnelheid. Meer informatie over het ontwerp van zuiverende voorzieningen.

Effect afkoppelen door middel van hemelwaterriolen