Beschrijving van een gemaal

Toepassing en functie Gemalen worden vaak gebruikt om afvalwater van het ene bemalingsgebied naar het andere te verpompen, of om oppervlaktewater van het ene peilgebied naar het andere te verpompen. Dit gebeurt met gemalen omdat de hoogteverschillen in Nederland vaak klein zijn en daarom het hele rioleringssysteem niet onder vrij verval kan werken. Gemalen worden ook gebruikt wanneer er hoogteverschillen moeten worden overwonnen bij het transporteren of afvoeren van hemelwater of grondwater, bijvoorbeeld voor het verpompen van verzameld drainagewater. Om ervoor te zorgen dat er zo weinig mogelijk vuil in het milieu terechtkomt vanuit de gemengde stelsels voor vuil- en hemelwater, worden er op veel plaatsen randvoorzieningen gerealiseerd, zoals bergbezinkbassins, bergbezinkleidingen, bergingsbassins en bergingskelders. Wanneer deze voorzieningen zijn volgestroomd, worden ze leeggepompt met ledigingsgemalen. Gebruikelijkheid In Nederland zijn er ongeveer 17.000 rioolgemalen die afvalwater naar een volgend bemalingsgebied of de rioolwaterzuivering verpompen. De hoeveelheid gemalen verschilt per gemeente. Sommige gemeenten hebben er maar enkele, andere hebben er een paar honderd. Overstortgemaal Een bijzonder type gemaal in de riolering is het overstortgemaal. Een overstortgemaal komt maar zelden voor. Als een overstorting vanuit een gemengd stelsel niet onder vrijverval plaats kan vinden (omdat het oppervlaktewaterpeil daarvoor (soms) te hoog is), maar wel wenselijk is, kan er een gemaal worden geplaatst om het overstortwater af te voeren. Om wateroverlast te voorkomen bij hevige neerslag, verpompen overstortgemalen het water uit het rioolstelsel dan naar het oppervlaktewater en dus niet naar de zuiveringsinstallatie. Vaak pompen deze gemalen het water over een dijk. Er is dan tijdelijk een zeer grote pompcapaciteit nodig, die verder slechts sporadisch wordt gebruik. Eindgemaal Uiteindelijk komt al het vuilwater (voor zover het niet weglekt of tot overstorting komt in het oppervlaktewater) bij de rwzi   terecht, al dan niet gemengd met hemel- of grondwater. Dit gebeurt soms onder vrijverval, maar meestal wordt hiervoor een gemaal gebruikt. Dit gemaal is dikwijls het overdrachtspunt van afvalwater van gemeente naar waterschap, en wordt daarom ook wel ‘eindgemaal’ genoemd. Het eindgemaal perst het afvalwater via een persleiding(stelsel) naar de ontvangkelder op de rwzi. Figuur A Principe rioolgemaal (natte opstelling) Vergroot afbeelding Droge of natte pompopstelling Gemalen bestaan uit een kelder of een grote put met daarin één of meer pompen, met een droge of een natte pompopstelling. Een natte pompopstelling is tegenwoordig gebruikelijker dan een droge pompopstelling. Bij een droge pompopstelling staat de pompinstallatie in een aparte, droge kelder. In de daarnaast gelegen natte kelder bevindt zich de zuigmond. In plaats van een droge kelder naast de natte kelder, wordt bij gemalen met een droge opstelling ook wel een bovenbouw toegepast. Dan staat de pomp boven de grond. Bij een natte pompopstelling staat er een dompelpomp in de (natte) kelder. De elektromotor in een natte opstelling is waterdicht met de pomp verbonden in een pomphuis van (meestal) gietijzer met epoxycoating. Kleine gemalen (tot ongeveer 150 à 200 m3/h) kennen meestal een natte opstelling. Bij een natte opstelling zijn bovengronds meestal alleen de schakelkast en de toegangsluiken zichtbaar. Een gemaal bevat vaak twee pompen, die elkaar kunnen vervangen en afwisselend kunnen worden ingeschakeld. Storingen voorkomen door twee pompen te plaatsen Een gemaal geldt als ‘bedrijfszeker’ als het naar behoren en zonder teveel storingen werkt. Er is sprake van een storing als een pomp geen water meer verpompt. Als een reservepomp het verpompen van water kan overnemen, leidt het uitvallen van een pomp – de storing – dus niet tot een incident. Meer beheeraspecten leest u bij operationeel gemalenbeheer op deze kennisbank.