Als de rioleringsdataset eenmaal op de GWSW-server staat, dan worden nieuwe mogelijkheden zichtbaar. Dat ontdekte Erwin Schreve, adviseur riolering, ook voor de gemeente Leiden. Samen met Guido Schaepman, Geo-adviseur, en Tim de Vries, Adviseur Waterketen, van het Hoogheemraadschap van Rijnland brachten ze de ongerioleerde percelen van de gemeente Leiden in kaart. Hoe kregen ze dat voor elkaar?

De afgelopen tijd had de gemeente Leiden al gezorgd dat de stedelijkwaterbeheerdata voldeden aan de GWSW-standaard. Hierdoor kwam de gedachte op dat het uitwisselen van data van ongerioleerde percelen een stuk makkelijker zou moeten kunnen.

Hoe werden voorheen ongerioleerde percelen in kaart gebracht?

Erwin Schreve: Door het uitwisselen van Excel-bestanden tussen gemeente en waterschap. Er was altijd wel iemand die nog een allerlaatste versie op zijn computer had staan. Het was vaak een zoektocht om de laatste of meest complete versie te vinden. Je begrijpt dat dat in deze tijd niet meer ideaal en wenselijk is. Dat moest echt anders.

En dat kon anders met de ontwikkeling van het Dataportaal?

Tim de Vries: Inderdaad. Om het uitwisselen van informatie makkelijker te maken is mijn collega Guido Schaepman in 2018 begonnen met de voorbereidingen van het Dataportaal. Door een pilot de afgelopen 2-3 jaar in het Groene hart is het Dataportaal inmiddels echt van de grond gekomen. De check op ongerioleerde percelen moest makkelijk uit te voeren zijn zonder dat je er veel extra data voor nodig had.
Gemeente Leiden was een van de eerste in het gebied van Rijnland die hun riooldataset op de server van GWSW had staan. Na overleg met verschillende partijen kwamen we erachter dat een check op ongerioleerde percelen op basis van een geautomatiseerd script best wel makkelijk uit te voeren was.

Wat is het voordeel van het Dataportaal?

Tim: Het Dataportaal is door het Hoogheemraadschap samen met de gemeenten vooral ontworpen en ingericht zodat iedereen toegang heeft tot dezelfde gegevens en dat elke partij ook gewoon weet welke gegevens bij de andere partijen beschikbaar zijn. We zitten allemaal in dezelfde keten. Wij als waterschap zijn afhankelijk van gemeenten omdat wij niets van rioleringen in ons beheer hebben. Gemeente is weer van ons afhankelijk om afvalwater weg te pompen richting onze zuiveringen. Zoals Erwin aangeeft, is de taak van het waterschap om te zorgen voor goede waterkwaliteit. En dan merk je dat er een soort spanningsveld ontstaat waarbij je de ander nodig hebt om je eigen taak en doelen te behalen. Die ongerioleerde percelen liggen precies tussen beide takenpakketten in. Om de percelen aan te sluiten heeft het waterschap de gemeenten nodig en de gemeente kan weer niet zomaar zeggen of de waterkwaliteit ter plaatse van zo’n perceel op orde is.

Erwin: Het Dataportaal is bedoeld om alle data rondom riolering uit te wisselen. We kwamen er al snel achter dat de GWSW-standaard dan een hele goede standaard is als we data willen uitwisselen. Inmiddels is ook de Bollenstreek nu bezig met de GWSW-standaard, want zij willen ook met de check op ongerioleerde percelen aan de gang.

Een voorbeeld van een Ongerioleerde Perceelstrengen.

Wat is dan het instapmoment?

Tim: Wij merkten dat gemeenten wat huiverig waren om aan de slag te gaan met GWSW-standaard, want dat kost in eerste instantie geld en mensen die ze niet altijd hebben. Daarom hebben we een routemap gemaakt. Iedere keer als een gemeente een stukje data in het GWSW op het Dataportaal heeft gezet, dan krijgen ze van het waterschap, vanuit Rijnland, een analyse terug. Nu is dat over de ongerioleerde percelen, maar we zijn ook met Nelen &Schuurmans in gesprek om de BGT-inlooptool voor gemeenten te gaan draaien, en met Royal HaskoningDHV voor rioolanalyse op gemaalniveau. Zo proberen we gemeenten te verleiden om de stap te maken naar het GWSW. Zo het levert meteen ook echt wat op.

Kunnen jullie uitleggen hoe de ongerioleerde percelen check werkt?

Tim: De check op ongerioleerde percelen is tweeledig. Aan de ene kant krijg je inzicht in wat eventueel een ongerioleerd perceel is op basis van de 40 meter grens. Maar tegelijkertijd, als jij weet dat een perceel gerioleerd is, maar het komt wel omhoog als ongerioleerd, dan geeft het ook een signaal af dat je nog eens in je eigen data moet spitten. Waarom wordt het als ongerioleerd aangemerkt? Mis ik een rioolstreng? Of wordt het er uit gefilterd om andere redenen? Een extra controlecheck voor de gemeente zelf om nog een keer naar de eigen strengendata te kijken.

Een voorbeeld van ongerioleerde perceelbuffer.

Erwin: In het Dataportaal wordt gebruik gemaakt van de grens om alle strengen die 40 meter van alle vrijvervalriolering liggen. Daarnaast hebben we naar de buitengebieden gekeken waar drukriolering ligt. Ook daar hebben we een 40 meter grens omheen getrokken als vuistregel.

De eerste keer zie je dan dat die 40 meter grens dwars door watergangen en/of door spoorlijnen heenging, maar daar zal in de praktijk geen aansluiting aangelegd zijn. Dus toen zijn de scripts aangepast; de 40 meter grens moet afgesloten worden bij een watergang of een spoorlijn. Door dit een aantal keer te doen wordt het script steeds beter.

In de toekomst gaan we de overgebleven ongerioleerde percelen ook stuk voor stuk nalopen, wat de analyse verder zal verbeteren. Dat is nu nog niet het geval, omdat we nu alles nog via data filteren.

Welke lessen hebben jullie geleerd?

Erwin: Vanuit de gemeente zeg ik: zet je data op GWSW-server en wees dan niet te bang dat je data niet meteen klopt. 100% data heb je nooit. Ook als je denkt dat er veel fouten inzit, heb daar geen angst voor. Ga er gewoon mee aan de slag. De disclaimer op de website van Stichting RIONED is duidelijk: de rioleringsdata is ter informatie en mag niet voor projecten of juridisch bindende zaken gebruikt worden.
Publicatie kan en zal juist helpen. Want bij gebruik door je eigen mensen, je aannemer, het waterschap en misschien ook andere partijen komen die foutjes, die discrepanties, of wat er dan inzit, vanzelf naar voren. En dat helpt je dan om je data te verbeteren. Ook is het een goede manier om de gebiedskennis, systeemkennis en wat in de hoofden van mensen zit over projecten uit het verleden te gaan vastleggen in je dataset.

Tim: Klopt. Ook als waterschap is het belangrijk dat je beseft dat je eigen data en die van gemeenten en andere partijen nooit honderd procent goed zijn. Bij het maken van analyses moet je dus niet meteen stevige conclusies trekken zoals ‘er zitten zoveel ongerioleerde percelen.’ Nee, begrijp dat je er samen in staat, in de hele keten en ga het gesprek aan. ‘We zien dit en dat in de analyse van jullie en onze data samen, herkennen jullie dat? Wat speelt daar?’ Of: ‘We zouden graag dit of dat met jullie willen ontwikkelen en toepassen. Hoe staan jullie hierin?’ En geef ook vooral aan dat het een check voor elkaar is om te zien wat voor impact de ongerioleerde percelen nou echt hebben.

Tim: Ik was laatst bij Community of Practice Afvalwaterprognoses en daar kreeg ik van andere waterschappen een signaal dat ze interesse hebben in het Dataportaal en de mogelijkheden op basis van de GWSW-standaard en GWSW-server. Het ging daar namelijk over wat voor datastandaard zouden de waterschappen kunnen gaan gebruiken om makkelijker intern te communiceren. Doordat wij analyses met behulp van de GWSW-server doen vinden gemeenten dat zeer bruikbaar. Het is dan ook de bedoeling dat we in gesprek gaan met het Waterschaphuis om te kijken of het Dataportaal algemener bruikbaar is in andere regio’s.

Versterkt de samenwerking rondom het Dataportaal de band in de regio?

Erwin: Zeker weten. Je hebt elkaar nodig in de regio. Je zit tenslotte met elkaar aangesloten in één systeem om dezelfde zuivering. Het is dan juist heel belangrijk dat je de relevante data met elkaar deelt en dat je daar ook open in bent. Door het uitwisselen van data zien beide partijen steeds meer voordelen. Gemeente Leiden had in het vorige Integraal waterketenplan nog een aardige lijst ongerioleerde percelen. Deze planperiode hebben we een inhaalslag gemaakt waarbij er nog enkele over zijn. We gaan dus graag als gemeente door in de samenwerking met het waterschap en we hopen dat andere gemeenten van onze ontwikkeling profiteren, en dat wij weer kunnen gebruiken wat in andere regio’s ontwikkeld wordt.

Ongerioleerde percelen beter zichtbaar met open GWSW-data