Wat als je alle riooldata van heel Nederland in PDOK kunt bekijken? En wat als je vanuit elk beheerpakket kunt converteren naar de GWSW standaard. Ruim vijf jaar geleden leek het een utopie, maar nu zijn steeds meer riooldata te bekijken vanachter je laptop. Zo ook die van gemeente Den Haag. Zij delen hun riooldata op PDOK en dat levert ze meer voordelen en kansen op dan ze hadden gedacht. We praten met Freek Verhoef, programmamanager Stedelijk Beheer van Den Haag.

Het is natuurlijk makkelijk praten met iemand die al een aantal jaar meedoet in de werkgroepen GWSW Basis en GWSW Geo en ondertussen ook lid is van het klankbordgroep Gemalen van GWSW. Dan heb je een gekleurde bril op, maar de regio Den Haag begint nu ook echt de voordelen van het delen van open riooldata in te zien. En natuurlijk ziet Freek sommige collega’s aarzelen, maar hij stelt: draai het om en benut de mogelijkheden.

RIONED: Wat zijn voor jullie de praktische voordelen van open publicatie van rioleringsdata?

Freek: Ik verwijs mensen nu bijna altijd naar PDOK als ze data willen hebben of bekijken over riooldata. Ik geef ze de link en korte uitleg van de PDOK-viewer. ‘Ga daar kijken, want dan heb je direct alle informatie die je nodig hebt.’ Die mensen zijn blij, zij krijgen hun vragen beantwoord. En ik heb er veel minder (uitzoek)werk aan. Ik weet bovendien dat de data goed, actueel en uniform zijn.

Er zijn collega’s uit andere gemeenten die misschien denken: Waarom zou ik de riooldata op PDOK zichtbaar maken, dan geef ik al mijn riooldata weg? Wat zeg jij tegen hen?

Stel een ingenieursbureau of aannemer vraagt om info over het rioolstelsel. Geven we dan uiteindelijk wat anders dan wat er op PDOK zou staan? Nee, volgens mij niet. Of als een burger met een vraag komt over het riool in haar straat? Nee, dan ook niet. Dus dan is mijn vraag aan die collega stedelijk waterbeheerder: Waarom ben je nu ineens terughoudend? En zoals ik al zei, door online een set van vaste gegevens te publiceren, weet ik dat die data altijd up-to-date zijn.

Een ander voorbeeld. We leveren in het kader van de WIBON informatie aan, maar die geven alleen de lijntjes, de X/Y-ligging. Op PDOK kunnen aannemers direct zien: hoe zit dit nou met de diepteligging, de diameter en het materiaal? Ze hebben met PDOK wat ze nodig hebben, en doordat het aan de GWSW-standaard voldoet hebben ze ook nog eens de juiste weergave om het weer te kunnen delen met anderen. Waardoor iedereen er mee aan de slag kan gaan. Je hoeft dan minder te converteren. En, en dat is ook handig, ze weten dat ze de volgende keer meteen in PDOK kunnen gaan kijken om hun antwoord(en) vinden. Kort gezegd, dat het scheelt hen tijd en dat scheelt mij ook tijd.

In Den Haag zijn er tot nu toe (jan tot sept) dit jaar zo’n 10.093 klic-meldingen gedaan. Je zegt het delen van open data levert voordelen op. Hoe zit dat bijvoorbeeld hier?

Wanneer dat 1% van de mensen die KLIC-meldingen doen een vraag zouden willen stellen die op te lossen is door het delen van de informatie op PDOK, dan zou ik 100x minder een reactie hoeven geven (voor het gemak, stel dat 50% er via PDOK niet uit komt dan heb je nog steeds 50x minder een actie die je moet uitvoeren). Natuurlijk moet ik wel zorgen dat mijn data goed zijn, en dat die regelmatig op PDOK ververst wordt, maar dat kan ik vlot regelen en deels automatiseren. En in de toekomst zal dat steeds makkelijker gaan, omdat data dan steeds meer bij de bron opgehaald zullen gaan worden.

Nog niet alles is zichtbaar. Denk aan bijvoorbeeld alle huisaansluitingen. Moeten die ook op PDOK gezet worden?

Dat zou een enorme sprong vooruit zijn. Het gaat namelijk niet alleen om het hoofdriool. Huis- en kolkaansluitingen zijn misschien net zo belangrijk om daar duidelijkheid over te krijgen. Ik weet dat het GWSW er als informatiemodel al klaar voor is, maar het wachten is op de beheerpakketten en dan een extra PDOK kaartlaag om de data gepubliceerd te krijgen. Ik zou willen dat dat soort dingen sneller gingen!

Is dit ook wat je de rioolbeheerder laat zien die in eerste instantie aarzelt om zijn riooldata open en bloot te delen met heel Nederland?

Zeker. Onze overheid gaat uit van open publicatie van overheidsdata, tenzij er zwaarwegende redenen zijn om dat niet te kunnen. Nou, bij riolering lijkt me dat vrijwel nooit een probleem. Ik vind dat je de aarzeling dus moet omdraaien. Ja, je data moeten een redelijke basiskwaliteit hebben. En ja, het kost even wat energie om de uitwisseling volgens de standaard te doen. Maar betere data geeft betere analysemogelijkheden, dus betere beslissingen. En als je de hobbel genomen hebt, gaat de uitwisseling en publicatie je echt wat opleveren. Het gaat je inzicht geven, tijd opleveren en kansen bieden bij klimaatadaptatie, de stresstest in een bepaalde wijk of regio en in de samenwerking met waterschap en buurtgemeenten. Ook de energietransitie komt eraan, dus we moeten sowieso openheid geven over welke ruimteclaim wij in de ondergrond hebben en welke ruimte nog beschikbaar is.

Je begon er net mee: de overheid heeft bepaald dat riooldata open data zijn?

Dat klopt, het beheer van stedelijk water en riolering betreft de gemeentelijke zorgplichten voor hemelwater, grondwater en huishoudelijk afvalwater. De rijksoverheid en de andere overheden hebben als uitgangspunt dat overheidsdata open zijn, want met publiek geld opgebouwd. Vanuit Europa stelt de INSPIRE richtlijn dat van kabels en leidingen de liggingsdata en andere vaste kenmerken 24/7 open horen te zijn. En moet dan ook zichtbaar zijn voor iedereen van ingenieursbureaus, aannemers tot aan de burgers.

Het zou dus heel mooi zijn als rioleringsdatasets van gemeenten en waterschappen op de GWSW-server komen te staan. Het bronbestand blijft natuurlijk op je eigen systeem staan, dus als beheerder blijf je de baas over je brondata. Maar dankzij de GWSW-server en PDOK kan iedereen het rioleringsstelsel bekijken en er mee aan de slag. PDOK heet niet voor niets Publieke Dienstverlening Op de Kaart. Het is gewoon een overheidsdienst, dus daar is niets mis mee. Maak er juist gebruik van.

Een rioolbeheerder kan denken. Ja, maar dan moet ik bij elke mutatie weer uploaden?

De vraag is hoe vaak je nu aanpassingen doet aan je eigen dataset. De meeste gemeenten hebben immers hun data behoorlijk op orde, zeker de data die naar de PDOK gaan. De grootste mutaties zitten vooral in het invoeren van huis en kolk aansluitingen, inspecties en maken van planningen, deze informatie wordt niet gedeeld de PDOK. In de praktijk muteren veel gemeenten niet meer zelf en laten dat over aan een bureau. Dat bureau zou daarna dan ook een nieuwe upload kunnen doen. En heb je wel regelmatig wijzigingen, dan is de upload vrij snel gebeurd. En wie weet kunnen beheerpakketten dat ook wel inbouwen, dan wordt het helemaal makkelijk.

Laten we realistisch blijven nog niet alle beheerpakketten kunnen nog converteren met de GWSW-standaard. Daar wordt aan gewerkt.

Zeker, daarom moeten we niet alleen de gemeenten de diverse mogelijkheden laten zien, maar ook de (ingenieurs)bureaus die de pakketten beheren. De rioolbeheerders kunnen ook aan hen laten zien wat ook voor hen de voordelen op lange termijn zijn. Overigens, een beheerder mag ook best stellig bij zijn leverancier aangeven dat de uitwisseling op basis van de standaard goed en snel ingebouwd moet worden. We moeten met elkaar in gesprek blijven. Laat je helpen door de GWSW adviseurs die Stichting RIONED opleidt. Zij kunnen je helpen en adviseren met de conversie naar GWSW.

Een ander genoemd bezwaar is de zorg dat data ondeskundig gebruikt worden. Hoe zie jij dat?

Ik snap de zorg wel, want het is ook spannend, iemand anders gaat namelijk aan de gang met je data. Toch wijs ik erop dat het uitgangspunt is dat de gepubliceerde data behoorlijk op orde is. Natuurlijk moet je enig idee hebben wat de data betekenen en daarom voldoen we ook aan de GWSW, die beschrijft exact wat de data betekenen. Juist hierdoor wordt het mogelijk voor andere partijen om slimme dingen te doen. Voorbeelden die ik al voorbij heb zien komen zijn mooie viewers van ons rioolstelsel, generiek en voor elke gemeente te gebruiken. Ik hoop op korte termijn nog veel meer mogelijkheden te zien, vooral kansen met data vanuit de satellieten of CBS gegevens.
Mocht een ontwerper met deze data aan de gang gaan dan geldt altijd: als er weinig of slechte voorbereiding is, dan is er altijd een grotere kans op meer werk in de uitvoering. Dat verandert nooit. Iemand kan een ontwerp maken puur theoretisch met een van PDOK opgepikte dataset en dan gelijk gaan bouwen en aansluiten, om er vervolgens achter te komen dat het anders is. Die voorbereiding is en blijft nu ook nog steeds van belang, dat lijkt me logisch. De GWSW-standaard en PDOK helpen om data te publiceren, maar je moet bij projecten natuurlijk nog steeds in gesprek met elkaar blijven. Oh, en als iemand echt domme dingen gaat doen op basis van onze data, dan is dat ook gewoon wat het is: dom.

Vooruitkijkend naar de invoering van de Omgevingswet en de bijbehorende klimaatadaptatie vraagstukken en stresstesten. Welke kansen zie je daar liggen?

Als je weet dat een riool gemiddeld x jaar meegaat, dan kun je globaal vrij eenvoudig zien in welke wijken potentiële kansen liggen, omdat daar grootschalig iets in de grond gaat gebeuren. Open data maakt globale analyses door andere partijen heel makkelijk, en bij daadwerkelijke projecten zal de beheerder toch aan tafel moeten. Dat is een andere benadering dan de data voor jezelf houden. Ik hoop dat rioolbeheerders samen met hun collega’s dan enthousiast worden en de mogelijkheden gaan benutten om zijn of haar gemeente en regio vooruit te helpen.

Meer weten?

GWSW-adviseurs kunnen gemeenten en waterschappen helpen met de GWSW-standaard en databeheer in het algemeen.

Stichting RIONED sprak eerder met:

Leendert van Wolfswinkel (Nelen & Schuurmans) en Jaco van den Bosch (J en L Datamanagement) over hoe gaan zij te werk en wat levert hun advies gemeenten op?

Ferry Heuvelman (Bodegraven-Reeuwijk) en Bob Zwartendijk (Nectaerra) over wat de GWSW-nulmeting de gemeente Bodegraven-Reeuwijk heeft opgeleverd.

GWSW-adviseurs zitten Marianne Kruger (Markrucon) en Marco van Bijnen (M. van Bijnen Advies) over Laat jezelf verrassen door de kracht van het GWSW.

Peter van Tilburg (gemeente Oosterhout) en Stefan Pols (Riox bv) over Aansluitleidingen mogen gezien worden en ook GWSW helpt daarbij.

Jeroen Lubbers en Frodo Reekers ( beide gemeente Almere) over Almere wil uniforme registratie voor beter beheer.

“Draai het om en zie de mogelijkheden”