Stenen

Doorlatende verharding met stenen bestaat uit een wegdek met een zeer hoge doorlatendheid. Het water stroomt direct door naar de funderingslaag. In deze laag zit voldoende berging om het water vervolgens te laten infiltreren in de bodem of vertraagd af te voeren naar oppervlaktewater. De stenen zijn in twee typen te onderscheiden: stenen met nokken of inkepingen; poreuze stenen. Werking Bij stenen met nokken of inkepingen loopt het water via de voegen in de fundering. Ten opzichte van standaardklinkers zijn de voegen verruimd door de toepassing van nokken, inkepingen of groeven. Bij poreuze stenen is de structuur zodanig dat de steen water doorlaat. De deklaag van de klinkers heeft een open structuur doordat de fabrikant geen fijne toeslagmaterialen toepast, maar grover materiaal van basalt en grind. Ook de rest van de klinker heeft een grove korrelstructuur verkregen door een speciaal cementmengsel en verdichtingsproces. De volgende processen bepalen de zuiverende werking van doorlatende verharding: filterende werking van de doorlatende verharding en funderingslaag; adsorptie aan reactieve deeltjes in de fundering en de ondergrond (met name organisch stof, metaaloxides en kleideeltjes); afbraak door microbiële omzettingsprocessen. Er is nog betrekkelijk weinig bekend over de zuiverende werking van doorlatende verharding. Om de infiltratievoorziening goed te laten functioneren moet de voorziening aan een aantal eisen voldoen: met het oog op de gewenste emissiereductie moet de belasting met verontreinigingen per m3 funderings- en bodemmateriaal beperkt zijn; bij overschrijding door de vuilconcentraties van de gestelde normen, moet u de toplaag van de infiltratievoorziening vervangen. Zuiveringsrendement In Engeland (Schlüter, et.al.) is gemeten aan de concentraties van het water dat uit de funderingslaag infiltreert. De kwaliteit van het instromende water is niet bekend. De gemeten concentraties liggen onder de MTR en aanzienlijk (factor 10) onder de in Nederland gemeten concentraties voor afstromend hemelwater. Hieruit concluderen wij voorzichtig dat de doorlatende verharding een hoog rendement heeft voor de verwijdering van metalen. In vergelijking met een oppervlakte-infiltratievoorziening is de buffercapaciteit voor het vasthouden van verontreinigingen waarschijnlijk aanzienlijk lager. Ontwerp bergingsfunctie In de stedelijke waterhuishouding gaat het bergingsvraagstuk de komende tijd een steeds belangrijkere rol spelen. Door toename van de neerslag(intensiteit) en de toenemende verstedelijking zullen gemeenten en waterschappen meer berging moeten creëren om wateroverlast te voorkomen. Als de doorlatende verharding ook een rol moet spelen in het creëren van berging, dient u de gewenste berging in de funderingslaag van de verharding en het oppervlaktewater te laten bepalen, bij voorkeur door middel van een integrale afweging. te behandelen hoeveelheid water Vanuit het oogpunt van de belasting op oppervlaktewater kunt u aanhouden dat maximaal 10% van het afstromende water (circa 60 mm) ongezuiverd mag overstorten op oppervlaktewater. infiltratie van de verharding naar de fundering De infiltratiecapaciteit van de schone verharding is zeer hoog, meer dan 4500 l/(s.ha). Door vervuiling kan de infiltratiecapaciteit aanzienlijk afnemen. Voor de ontwerpcapaciteit neemt u maximaal 10% van de maximale capaciteit. De ontwerpinfiltratiecapaciteit moet meer dan 90 l/(s.ha) bedragen. infiltratie van fundering naar ondergrond De dimensionering van de funderingslaag kunt u op dezelfde wijze benaderen als bij ondergrondse infiltratievoorzieningen. rekenwaarde doorlatendheid ondergrond  De doorlatendheid van de ondergrond moet u laten bepalen aan de hand van boringen en infiltratieproeven. Met het oog op de onzekerheden in de praktijk en het teruglopen van de infiltratiecapaciteit door vervuiling gebruikt u een veiligheidsfactor van 2 of 3 op de gemeten waarde.  berging en infiltratieoppervlak Hiervoor kunt u Infiltratie van hemelwater en Berekenen infiltratievoorzieningen in de Leidraad Riolering raadplegen. overloopvoorziening De voorziening moet beschikken over een overloopvoorziening, voor het geval dat de verharding onvoldoende infiltratiecapaciteit heeft, of de funderingslaag onvoldoende berging. eisen aan de funderingslaag Aan de funderingslaag dient u hoge eisen te stellen: enerzijds moet de structuur open zijn om voldoende berging te creëren. Dit betekent bijvoorbeeld dat de fijne (0) fractie moet zijn verwijderd. Anderzijds moet de laag voldoende stabiliteit garanderen. Beheer De doorlatendheid van structuur- en nokkenstenen zal in de tijd afnemen. Reiniging van de stenen kan met behulp van de veeg-zuigwagen en verdergaand met een ZOAB-reiniger. Uit de eerste ervaringen met doorlatende verharding op de Nederlandse markt blijkt dat het gebruikte vulmateriaal tussen de stenen een grote invloed heeft op de terugloop van de infiltratiecapaciteit ten gevolge van vervuiling. Bij de toepassing van (te) fijn voegmateriaal zal de doorlatendheid snel afnemen en is reiniging met een ZOAB-reiniger noodzakelijk. Indien in de praktijk blijkt dat met reiniging de doorlatendheid niet verhoogt tot het minimaal noodzakelijke niveau, dient u de verharding of het voegmateriaal te vervangen. Met verbeterde klinkers en een zorgvuldige gekozen funderingspakket zijn de ervaringen in het buitenland dat veegzuigen voldoende is om de doorlatendheid onder normale omstandigheden op peil te houden. Als door extreme omstandigheden toch sprake is van een verstopping, kan met een een vacuüm cleaner het voegmateriaal uit de sparingen tussen de stenen zuigen. Na aanvulling van het voegmateriaal is de doorlatendheid weer bijna volledig hersteld. Een jaarlijkse controle van de hoeveelheid aanwezig voegmateriaal is gewenst. Overig Doorlatende verharding scoort matig op het gebied van calamiteiten. De verontreinigingen die vrijkomen verdwijnen snel onder het oppervlak. Daar vangt het onderliggende materiaal ze waarschijnlijk voor een aanzienlijk deel ondiep af. Het verwijderen van de verontreinigingen onder de wegconstructie is tamelijk omslachtig. De kans op illegale lozingen en verkeerde aansluitingen is erg klein door de bovengrondse aanvoer. Uit de praktijk blijkt dat de zeer doorlatende verharding in de aanlegfase gemakkelijk verstopt kan raken door de vervuiling die in de wijk tijdens de bouwfase aanwezig is. Het verdient uit dit oogpunt de voorkeur de bestrating zo laat mogelijk aan te leggen en geen bouwverkeer op de aangelegde bestrating toe te laten. Ook bij de aanvoer en tijdelijke opslag van het materiaal mag het niet vervuilen met sediment of anderen verontreinigingen. De klinkers dient u aan te laten trillen met toepassing van een rubberen plaat om beschadiging van de klinker te voorkomen.