Basisinstrumenten voor klimaataanpassing

Gedrag, ruimte, inrichting en techniek zijn vier typen maatregelen voor klimaataanpassing. Alle vier hebben praktische mogelijkheden en logische beperkingen.

Mijn vorige opinie ging over het aansluiten op het gewone menselijke gedrag als grote kans om zonder veel moeite een deel van de benodigde klimaataanpassing te realiseren. Iedereen past zich elke dag aan het weer aan in kleding, met beschermingsmiddelen en door thuis te blijven. Het beleid kan zich richten op het natuurlijke gedrag om zichzelf, de dierbaren en het eigen huis te beschermen. Gedragsbeïnvloeding is een van de vier basisinstrumenten bij klimaatadaptatie en het gemakkelijkst door de overheid te faciliteren, zolang de prikkels – bijvoorbeeld voorlichting, versterken van gewenst gedrag en subsidie – gelijklopen met de beleving van de mensen. De andere drie basisinstrumenten zijn, in oplopende mate van mogelijkheden én weerstand: techniek, ruimtelijke inrichting en verandering van ruimtegebruik.

In technische zin weten we goed hoe we de goede hoeveelheid water op de goede plek krijgen – ook nu de behoefte aan kortdurende wateropslag bij hevige buien en langduriger voor droogtebestrijding toeneemt. Technische veranderingen aan buizen, bakken, stuwen, pompen en watergangen, maar ook meten en modelleren vergen veel inspanning en leiden tot discussie onder professionals. Door de aanwezige organisatiekracht, deskundigheid en inventiviteit heeft techniek een eigen dynamiek in een relatief eenvoudige omgeving van een professioneel werkveld. Voor bewoners en bedrijven is het fijn dat professionals de problemen oplossen.

Techniek raakt aan haar grens als er ruimte nodig is. Bij ruimtebehoefte begint een heel ander spel. Dat blijkt al bij ‘simpele’ veranderingen van de ruimtelijke inrichting met behoud van de huidige functie, bijvoorbeeld aanleg van waterbergende wegen, berminfiltratie, droogtebestendige beplanting of schaduwgevende bomen. Hoewel nog grotendeels technisch van aard, vraagt dit al om meer inzicht en begrip van andere betrokkenen, zoals directe collega’s van andere disciplines. Ook het meekrijgen van bewoners om bijvoorbeeld verharding te beperken of hemelwater af te koppelen kost al flinke inspanningen.

Verandering van ruimtegebruik is soms het beste, maar leidt tot de meeste maatschappelijke en institutionele weerstand, omdat er veel steviger belangen spelen. In Nederland wordt elke vierkante meter benut en een verandering betekent dus altijd dat een functie moet inschikken voor een ander gebruik. In het gunstigste geval is meervoudig ruimtegebruik mogelijk. Het is begrijpelijk dat discussie ontstaat als er ruimte moet komen voor waterberging, landbouw beperkt wordt door waterschaarste of bomen zonnepanelen afschermen. Soms is een compromis mogelijk, maar vaak moet er gekozen worden. Bestuurlijk gezien is het spel om te overtuigen met de winst op lange termijn en benadeelden  tegemoet te komen. Ook gaat het vaak om veel geld voor zowel het realiseren van de nieuwe bestemming als het afkopen van het oude gebruik.

Hoe dan ook, in de beleidsvorming heb je de vier basisinstrumenten tot je beschikking met elk eigen mogelijkheden, beperkingen, werkwijzen en cultuur. De professional op het gebied van klimaataanpassing begrijpt ze en weet wanneer en hoe ze toe te passen.

Hugo Gastkemper
Reageren? Graag! Via LinkedIn, e-mail of telefoon: 0318 – 63 1111.

Deze opinie is de tweede in een serie van drie. In de vorige RIONEDnieuws schreef ik Klimaatadaptatie begrijpelijk en uitvoerbaar maken, in de komende nieuwsbrief volgt Leren van gladheidsbestrijding.