Afkoppelen met de benen op de grond

Het lijkt zo simpel: zonde om schoon hemelwater naar de zuivering te brengen. Afkoppelen dus. Maar de praktijk eist veel meer afweging.

Onlangs verscheen het STOWA-rapport ‘Afkoppelen’. De ondertitel beschrijft precies de inhoud: ‘Kansen en risico’s van anders omgaan met hemelwater in de stad’. De publicatie biedt simpele inzichten die echter vaak onvoldoende bekend zijn of niet worden begrepen.

Voor de waterkwaliteit werkt afkoppelen twee kanten op. Vissterfte en algenbloei verminderen doordat overstorten verdwijnen, maar hemelwater is niet schoon. Op jaarbasis komt ongeveer evenveel stikstof en fosfor in het oppervlakte water als door overstortingen en neemt de emissie van zware metalen, PAK’s, olie en bestrijdingsmiddelen flink toe. Omdat het afgekoppelde hemelwater niet naar de rwzi gaat, wordt die emissie niet in het zuiveringsslib afgevangen.

Door afkoppelen verdwijnt geen hemelwater. Houd rekening met deze open deur. Gescheiden riolering moet een grotere afvoercapaciteit hebben dan gemengde stelsels. Én er moet voldoende berging zijn in open water, in laagtes en op straat.

Derde inzicht is dat de stad als spons een mooi concept is, maar tot grote ontwerpopgaven leidt. Waar komt de spons? Is de spons groot genoeg? Wie mag de spons uitknijpen? De berging moet leeg zijn als het gaat plenzen en vol staan voor de droogte. Het beheer van het oppervlaktewaterpeil hebben we in Nederland tot kunst verheven. Sturing van waterhoeveelheden in bakken, bodems en op daken komt daar nu bij.

Nog zoiets: detaillering en praktijk maken meer kapot dan je lief is. De neerslag moet naar de wadi kunnen stromen, infiltratievoorzieningen moeten het blijven doen en wonen aan het water moet de voorgenomen peilfluctuatie niet belemmeren. Waarschijnlijk kunt u deze voorbeelden zelf aanvullen.

Afkoppelen heeft een zeer beperkt effect op de rwzi qua verwijderingsrendement en de effluentconcentratie. De stelregel is dat de afname vrijwel evenredig is met de vermindering van het influentvolume. 

Dan de kosten voor afkoppelen die in de regel vele malen hoger zijn dan die voor het verwerken van hemelwater op de zuivering. Een gemiddelde prijs van € 38 per m2 afgekoppeld oppervlak betekent dat 1 m3 verwerkte neerslag per m2 € 3,20 kost. Diezelfde kuub verwerkt de rwzi voor € 0,38. Ruim een factor 8 verschil. Eventuele nabehandeling van effluent op de zuivering wordt niet goedkoper, omdat deze voorzieningen niet op neerslag zijn gedimensioneerd. Voor het beperken van wateroverlast is de investering in afkoppelen globaal drie keer hoger dan de schade. 

Grosso modo nogal wat ontnuchteringen. Wat dan wel? Afkoppelen kan helpen tegen regenwateroverlast en grondwateronderlast. Het rapport beveelt aan een masterplan te maken om in samenhang naar riolering, grondwater en oppervlaktewater te kijken. Kijk uit kostenoogpunt – en de bredere aanpak van klimaatadaptatie voeg ik toe – naar de aanleg van bomen en groen en waterberging in groenvoorzieningen en op wegen.

Ten slotte een groot compliment voor het beschrijvende hoofdstuk over hemelwater. Zes heldere pagina’s met vier duidelijke tekeningen, onder meer over hoe je kunt omgaan met hemelwater op een perceel en in de openbare ruimte.

Voor dit rapport vijf sterren van de vijf!

Hugo Gastkemper
Reageren? Graag! Via LinkedIn, e-mail of telefoon: 0318 – 631 111.

Downloads Afkoppelen; Kansen en risico’s van anders omgaan met hemelwater in de stad bestaande uit STOWA-rapport 2019-22, powerpointpresentatie voor bestuurders en de technische powerpointpresentatie keuzemogelijkheden afkoppelen.