Opinie Hugo Gastkemper

Ontwikkelingen in het vak en bij Stichting RIONED

Publicatiedatum 05 maart 2018
Opinie - Hugo Gastkemper

Klimaatverandering, genoeg goede collega’s en digitalisering zijn op dit moment belangrijke ontwikkelingen. Specifieke RIONEDproducten ondersteunen u om met deze ontwikkelingen om te gaan.

Het stedelijk waterbeheer staat er goed bij: Het werkt, het is betaalbaar en de mensen waarderen het. Maar dat moeten we zo houden én we moeten inspelen op nieuwe ontwikkelingen. Die nieuwe ontwikkelingen raken de fundamenten van ons vakgebied. De aanpak vereist grondigheid in beide betekenissen van het woord: op het grondvlak en weinig zichtbaar én gewaardeerd + gedegen. Waar Stichting RIONED nu vooral aan werkt zijn enkele grote projecten, die het fundament onder het stedelijk waterbeheer moeten versterken en die passen bij ontwikkelingen op de lange termijn.

Ontwikkelingen

Ik zie drie grote ontwikkelingen:
  1. Klimaatverandering
  2. Genoeg goede collega´s
  3. Digitalisering

Klimaatverandering en bewoners

Met klimaatverandering, met name de aanpak van hevige buien en zware regen, zijn gemeenten en waterschappen al een tijd bezig. Het is in feite onze core business. Al in 2007 verscheen de Visie klimaatverandering, hevige buien en riolering. We kennen de aard van de problemen en we weten hoe we ze technisch aan moeten pakken: meer afvoeren, meer infiltreren en vasthouden en meer bovengrondse berging. Het principe is simpel en goed te doen. Ruimte aan water geven om te voorkomen dat water ruimte neemt op plaatsen waar het schade veroorzaakt. We staan als het ware met een hele grote bak water in onze handen met de vraag 'Waar kunnen we het laten?' Onmerkbaar alles meteen laten weglopen lukt niet meer. De stresstest gaat ons helpen dat duidelijk te maken aan bewoners, bedrijven en alle betrokkenen  in de openbare ruimte. 
 
De stedelijk waterbeheerder moet als het ware eerst zichzelf opnieuw uitvinden. De ingenieur in hem is gewend om oplossingen te bedenken voor een probleem. Bij hevige regen zijn in essentie de oplossingen bekend (beschermen van gebouwen, water bergen, afvoeren en/of infiltreren), maar weten we niet hoe erg het probleem wordt gevonden, hoeveel ruimte en geld de samenleving wil besteden en hoe de verhouding tussen particuliere en collectieve maatregelen komt te liggen. Het stedelijk waterbeheer is de initiatiefnemer voor het gesprek met de betrokkenen, in plaats van de sector die reageert op een maatschappelijk vraagstuk.
 
Ook voor de eigenaren van gronden en gebouwen is het een ommekeer: van het traditionele ontzorgen verschuiven we naar ruimte vragen op het maaiveld en bewoners en bedrijven aanspreken op de eigen mogelijkheden om water te verwerken. De klassieke werkwijze "kom maar op met uw water" werkt niet altijd meer. Op allerlei manieren ondersteunt Stichting RIONED u bij het overbrengen van deze boodschap en het aanreiken van alternatieven. Ik noem de publieksbrochures en de publiekssite www.riool.info die binnenkort geheel vernieuwd en weer up to date zal zijn. Doe-het-zelfzaken, tuincentra en hoveniers bereiken veel consumenten. Samenwerking met hen is heel belangrijk. 
 
Vandaag verschijnt het Handboek voor de watervriendelijke tuin. Tuincentra zijn belangrijke informatiebronnen voor bewoners. Zij zijn voor gemeenten en waterschappen natuurlijke bondgenoten in het stimuleren van ontharde tuinen waar het water wordt vastgehouden. Het Handboek voor de watervriendelijke tuin bestaat uit 19 infobladen die los gebruikt kunnen worden. Naast de tuincentra krijgen alle gemeenten en waterschappen een exemplaar, want ook zij kunnen de informatiebladen gebruiken in hun voorlichting. Het Handboek is een initiatief van Vereniging Gemeenten voor Duurzame Ontwikkeling en Tuinbranche Nederland. De samenstelling was in handen van Atelier Groenblauw. Stichting RIONED, STOWA en het ministerie van Infrastructuur en Water hebben bijgedragen aan de realisatie. 

Stedelijk waterbeheerder is ruimtevrager geworden

De stedelijk waterbeheerder is concurrent geworden in de ruimtelijke ordening. Daar is het al heel druk, met zeer ervaren spelers en met grote belangen. Met dit spel zijn in het bijzonder de gemeentelijke waterbeheerders al volop bezig, maar het vergt wel een omslag in denken en het leren van nieuwe vaardigheden en netwerken. Het gaat om ruimte voor water in het zowel het openbaar als het privaat gebied en dus enerzijds de onderhandelingen met de collega's van wegen, groen, grondbedrijf, met invloed uitoefenen op externe partijen als het gaat om nieuwbouw en projectontwikkeling én anderzijds met het omgaan met de particuliere eigenaren die hun tuinen volleggen met tegels én bedrijven met grote dakoppervlakken en eindeloze parkeerterreinen. Stichting RIONED onderkent deze verandering in uw werk. Het is niet voor niets dat ik zo veel mogelijk spreek over stedelijk waterbeheer en niet over riolering. Hoe belangrijk de buizen en pompen ook zijn, voor de toekomst hebben we ruimte nodig. Voor dit gerechtvaardigde belang moeten we opkomen. 

Branchestandaard gemeentelijke watertaken

Tweede ontwikkeling: De grootste bezuiniging van de afgelopen jaren was niet in geld maar op mensen. Ik overdrijf misschien wat maar de tendens was toch 'hoe minder ambtenaren, hoe beter'. We plukken daarvan nu de wrange vruchten: te weinig vakmensen, te weinig vakkennis, te weinig echte regisseurs, te veel uitstroom, te weinig opleiding. Zeker gelet op de huidige arbeidsmarkt hebben we hier nog jaren last van. Ik zie drie oplossingsrichtingen: meer waardering, meer specialisatie en meer opleiding.
 
Ik noem twee initiatieven van Stichting RIONED die deze trend proberen te keren. We hebben een innovatieve aanpak ontwikkeld, de Branchestandaard Gemeentelijke Watertaken. Hiermee kunnen gemeenten hun beschikbare professionaliteit en capaciteit doorlichten. Het confronteert met de eigen mogelijkheden en beperkingen, maar het brengt juist ook heel concreet in beeld waar verbetering en aanvullende menskracht nodig is. Ik heb grote waardering voor alle medewerkers van gemeenten en waterschappen die bereid zijn zich te confronteren met het eigen kennisniveau. Managers voelen zich er door aangesproken en zij kunnen er wat mee. En ook bij besturen komt de boodschap aan. Dat is grote winst. Tot mijn grote vreugde zijn ruim 100 gemeenten ermee bezig of al klaar. Voor deelname kunt u zich melden bij Stichting RIONED. 

Traineeship stedelijk waterbeheer

Een heel mooie nieuwe ontwikkeling vind ik het traineeship Stedelijk waterbeheer dat vandaag ten doop wordt gehouden. Het Nationaal watertraineeship, Wateropleidingen en Stichting RIONED hebben de handen ineengeslagen en bieden gemeenten, waterschappen, adviesbureaus en andere bedrijven trainees en een traineeprogramma aan. Een trainee werkt twee jaar bij u, leert van andere trainees en doorloopt een scholingsprogramma met onder meer de Basisopleiding riolering en een persoonlijk leiderschapsprogramma. Bekijk de site en benut deze mogelijkheid om jonge talenten binnen te halen.

Digitalisering

De derde en meest fundamentele ontwikkeling vind ik de digitalisering. We werken en leren steeds meer digitaal, we gaan nog veel meer gegevens gebruiken en daarbij wordt het verwachtingsniveau bepaald door het grote bedrijfsleven, de Googles, Facebooks, bol.coms e.d. van deze wereld. Deze ontwikkeling bepaalt in sterke mate het werk van RIONED. Daarom zet Stichting RIONED volop in op digitaal werken en het u daarbij helpen. Drie grote activiteiten van Stichting RIONED zijn:
  1. RIONEDKennisbank Stedelijk Water
  2. Gegevenswoordenboek Stedelijk Water
  3. Assetmanagement

RIONEDKennisbank Stedelijk Water

Wat was er mis met de oude en vertrouwde Leidraad riolering? De Leidraad was op papier en daarvan afgeleid ook digitaal ontsloten. Nu en in de toekomst staat digitaal raadplegen voorop en willen we alle digitale mogelijkheden benutten. We hebben er een filmpje over gemaakt. U wilt precies de juiste kennis hebben op het goede moment en in de juiste vorm. De juiste vorm is steeds vaker digitaal op scherm. Digitaal raadplegen is de insteek van de RIONED Kennisbank Stedelijk Water. Het is een hele omschakeling - voor RIONED zelf, maar vooral voor u. Voor de duidelijkheid: Er is geen kennis verloren gaan. De hele inhoud van de oude Leidraad zit in de Kennisbank. En zoals gezegd nog veel meer kennis die eerst verspreid over allerlei andere boekjes was. De status van de inhoud is ook onveranderd. Duidelijk staat aangegeven welke delen geautoriseerd zijn door de Commissie Vaststelling Leidraden en Handreikingen (CVLH). Toch moet er nog veel gebeuren:
U moet opnieuw de weg vinden in alle informatie. Geen grote modules meer, maar kleine kenniseenheden die sneller zijn te raadplegen en op meerdere manieren met elkaar verbonden kunnen worden. 
Gebruik voor het zoeken de speciale zoekfunctie. Benut de feedback knop als u iets niet kunt vinden.
Met de pdf-knop kunt u zelf delen van de inhoud selecteren en als bestand opslaan en printen. 
We beseffen dat u de Leidraad riolering niet alleen gebruikte om van te leren, maar ook om naar te verwijzen in bestekken en opdrachtomschrijvingen.  
De transponeringstabel geeft aan op welke plek in de Kennisbank de oude modules zijn opgenomen. In de toekomst maken we het eenvoudiger door voor veelvoorkomende opdrachten standaarddocumenten in de Kennisbank op te nemen. 
We werken hard aan het actualiseren van de inhoud. Komende twee jaar zal tweederde van de inhoud vernieuwd en uitgebreid worden, en zal de kracht van de digitale Kennisbank benut worden via interne dwarsverbanden, video’s, animaties, rekentools en links naar externe kennisbronnen.
Wij willen dit jaar ook een gebruikersonderzoek houden. Hoe ervaart u de RIONEDkennisbank? Zowel wat betreft inhoud, structuur als vorm? Wat kan beter en welke tips hebt u voor ons? Los daarvan zijn uw opmerkingen en ervaringen altijd welkom via mail en telefoon.

Gegevenswoordenboek Stedelijk Water

Gegevens over de voorzieningen zelf, het functioneren ervan en de toestand: u krijgt steeds meer gegevens omdat u steeds meer meet en vastlegt. Gegevens moeten snel en gemakkelijk beschikbaar zijn. Kijk naar de ontwikkelingen bij de Omgevingswet. Maatregelen en investeringen moeten beter onderbouwd worden. Een mooi voorbeeld is de stresstest klimaatadaptatie. De gegevens over de rioleringsvoorzieningen moeten daarvoor beschikbaar zijn én kunnen worden uitgewisseld en in samenhang worden gebracht met de gegevens van maaiveld, regionaal watersysteem, wegen en groen, gebouwen, kunstwerken, enzovoort. Dat kan alleen met eenduidige, gevalideerde gegevensbestanden. Het Gegevenswoordenboek Stedelijk Water is ons woordenboek en informatiemodel daarvoor, maar gaat nog veel meer mogelijkheden bieden voor het verbeteren, verbinden en innovatief benutten van gegevenssets. Bekijk het filmpje.
Ons toekomstbeeld voor over –zeg – 5 jaar is dat GWSW-conforme datasets via het internet ontsloten en onderling verbonden zijn, zodat ze in samenhang beheerd, geanalyseerd, geïnvesteerd en geraadpleegd kunnen worden. In toenemende mate zullen dan applicaties direct werken op die cloud-datasets. 
Voor gemeenten geldt: verlang van uw leveranciers van beheerpakketten dat ze GWSW-conform zijn. RIONED zal hiervoor ook voorbeeld-bestekteksten opstellen. Verder moet u als gemeente per GWSW-toepassing uw huidige gegevens eenmalig harmoniseren. De ervaringen bij de eerste 30 gemeenten die datasets omgezet en gevalideerd hebben, tonen drie dingen: (1) de omzetting en online ontsluiting loopt soepel, (2) de datasets verbeteren door validatie en GWSW kwaliteitseisen, en (3) voor enkele knelpunten in detaillering van GWSW-concepten is flexibilisering van het model nodig. Dat zal komende tijd georganiseerd worden.
Voor gemeenten worden met het GWSW bestaande werkprocessen eenvoudiger en beter en zullen ook nieuwe datacombinaties, integrale toepassingen en innovatie mogelijk worden.
Waterschappers, dankzij het GWSW kunt u datasets van gemeenten voortaan benutten en combineren met uw eigen datasets van transportsystemen, zuiveringen, watersysteem en waterkwaliteit. Zo kunt u elk én samen integrale analyses en prognoses maken, investeringen voorbereiden en beheer uitvoeren. 
Voor bedrijven betekenen de GWSW-datasets dat contractvorming, werkwijzen en kwaliteitseisen wezenlijk veranderen. Bedrijven gaan zich in nog sterkere mate onderscheiden met toegevoegde waarde.

Assetmanagement

Uw gegevens gebruikt u bij assetmanagement. Hoe kunt u assetmanagement concreet maken in uw gemeente? Kies een invalshoek die past bij u en bij wat er speelt in uw gemeente. Moeten er keuzes gemaakt worden over het geheel van stedelijk waterbeheer, wegen, groen en andere ruimtelijke voorzieningen? Assetmanagement helpt u aan een afwegingsmethode. Is bij u de gezonde gemeente een belangrijk thema? Met assetmanagement verbindt u gezondheidsaspecten van het stedelijk waterbeheer aan de algemene maatschappelijke gezondheidsdoelstelling. Draait het om doelmatigheid? Een risicoanalyse helpt u bij het prioriteren van maatregelen.
Assetmanagement is een manier van werken; een methodiek om rationeel te handelen om algemene doelen zoals gezondheid en droge voeten na te streven. We blijven deze aanpak toelichten, bijvoorbeeld door deze animatie. Tegelijk gaan we het aspect van de risico's concreter invullen. Stichting RIONED gaat landsbreed feiten verzamelen over oorzaken en gevolgen van risico’s. Daarmee krijgen we een beeld van hoe goed we het gemiddeld doen: hoe vaak gaat er iets mis en hoe erg is dat?
Ook krijgen we daardoor beter inzicht in de relatie tussen de kwaliteit van de riolering en de faalkans. Stichting RIONED begint met de feiten over oorzaken en gevolgen van rioolinstortingen, regenwateroverlast en persleidingbreuken. We gebruiken daarvoor de website www.Risicodatabankstedelijkwater.nl

Tot slot

Eigenlijk gaat het heel goed. De buizen liggen er, de pompen draaien, de mensen betalen, geen ziekte door afvalwater, vrijwel altijd droge voeten. Tegelijk moeten we ons aanpassen aan de eisen van de huidige tijd en ontwikkelingen die van buiten op ons afkomen. Het blijft hard werken om goede beslissingen  te nemen en ze goed te onderbouwen, er is steeds meer samenwerking en afstemming nodig en u moet grip houden op de almaar uitdijende kennis. 
 
Voor Stichting RIONED is het hard werken aan de voorwaarden dat u uw werk goed kunt doen. Ik zou willen dat u met de verbeteringen als het ware automatisch kunt werken, of op z’n minst een deel van uw werk kunt doen of laten doen. Dat lukt niet altijd. Maar de grootste uitdaging vind ik om de abstracte vernieuwingen te begeleiden met zo concreet mogelijke  voorbeelden, aanbevelingen, tips, bestekteksten en wat u verder direct kunt helpen. Daaraan moet Stichting RIONED het komende jaar werken. 
 
Bovendien willen de medewerkers en ik graag met u in gesprek over wat ik vandaag kort heb gepresenteerd. We komen graag naar bijeenkomsten die u in uw regio of werkverband organiseert.
 
We hebben een mooi en belangrijk vak. Om trots op te zijn!
 
Reageren? Graag! Via LinkedIn, e-mail of telefoon: 0318 – 631 111.
Alle opinies