Nieuwe publicatie: Kwaliteit afstromend hemelwater in Nederland

In April 2020 verscheen de flink herziene versie van de ‘Database kwaliteit afstromend hemelwater 2007-2020’, een gegevensbestand dat STOWA en Stichting RIONED sinds de eerste publicatie in 2007 bijhouden. In de tegelijkertijd uitgebrachte publicatie ‘Kwaliteit afstromend hemelwater in Nederland’ vindt u de belangrijkste inzichten uit de Database voor onderbouwing van uw hemelwaterbeleid.

De kwaliteit van afstromend hemelwater speelt een belangrijke rol bij afwegingen over de afvoer van (afval)water. De publicatie ‘Kwaliteit afstromend hemelwater in Nederland’ geeft op basis van 26.800 analyseresultaten van 1.742 monsters genomen op 191 locaties in Nederland inzicht in de hemelwaterkwaliteit tot 2020. Daarbij krijgt u onder meer antwoord op vijf veelgestelde vragen: 

1. Wat is de kwaliteit van afstromend hemelwater? 
2. Voldoet de kwaliteit van een hemelwaterlozing aan normen? 
3. Welke zuiveringsvoorziening is geschikt voor hemelwater? 
4. Hoe verhoudt de Nederlandse hemelwaterkwaliteit zich tot die in het buitenland? 
5. Wordt het hemelwater schoner? 

Kwaliteit van vers en afstromend hemelwater

Vers hemelwater dat nog niet is afgestroomd over het oppervlak bevat lage concentraties van verschillende stoffen die ook in de atmosfeer voorkomen. Afstromend hemelwater bevat meer stoffen en hogere concentraties dan vers hemelwater. De kwaliteit van afstromend hemelwater kan per locatie en op een locatie in de tijd sterk verschillen. Gemiddeld verschilt de kwaliteit van afstromend hemelwater van daken van die van afstromend hemelwater afstromend van het straatoppervlak. In woonwijken zijn de stoffenconcentraties iets lager dan op bedrijventerreinen.

Ontwikkeling kwaliteit afstromend hemelwater 2007-2020

Voor meerdere stoffen zijn de gemiddelde concentraties in afstromend hemelwater in woonwijken tussen 2007 en 2020 lager dan vóór 2007. Dit maakt aannemelijk dat de kwaliteit van het afstromende hemelwater over het algemeen is verbeterd sinds 2007.

Opkomende verontreinigende stoffen

Opkomende verontreinigende stoffen zijn stoffen waarvan de kennis over de gehaltes in afstromend hemelwater nog beperkt is. Tegelijkertijd is wél bekend dat de stoffen een probleem vormen. Er zijn zeer veel (potentieel) opkomende verontreinigende stoffen, bijvoorbeeld organische microverontreinigingen (zoals PFAS) en bestrijdingsmiddelen (zoals glyfosaat). 

Het is onhaalbaar en onbetaalbaar om alle varianten van opkomende stoffen in afstromend hemelwater te bemonsteren en analyseren. Maar via een alternatieve aanpak is wel inzicht te krijgen in het belang van afstromend hemelwater als emissieroute van opkomende stoffen. Hierbij worden schattingen gedaan op basis van het gebruik van een stof en worden alleen gerichte, beperkte meetcampagnes ingezet om de uitkomsten van deze inschatting te verifiëren. Het is niet altijd verstandig om buitenlandse meetwaarden te hanteren, omdat het gebruik van stoffen per land verschilt.

Normen voor de kwaliteit van afstromend hemelwater

Specifiek voor de waterkwaliteit van afstromend hemelwater en lozingen van hemelwater uit de hemelwaterriolering bestaan geen harde richtlijnen. Hetzelfde geldt voor het meeste oppervlaktewater in de stad. De milieukwaliteitsnormen van de Kaderrichtlijn Water (KRW) geven een praktisch handvat om de chemische kwaliteit van afstromend hemelwater als bron van stedelijk oppervlaktewater te beoordelen. Vooral voor metalen liggen de gemeten (totale) concentraties hoger dan de norm. In vergelijking met 2007 springt vooral lood er sterker uit als probleemstof. Dit komt vooral doordat de KRW-norm veel strenger is dan de voorheen toegepaste MTR-norm (maximaal toelaatbaar risiconiveau).

Nederland versus buitenland

De concentraties van stoffen in afstromend hemelwater in Nederland zijn relatief laag in vergelijking met de buitenlandse metingen. Een oorzaak hiervoor kan liggen in de typische lay-out van Nederlandse hemelwaterriolering (vlak met weinig verhang), die ervoor zorgt dat de stroomsnelheid meestal laag is. Onopgeloste bestanddelen en hieraan gebonden verontreinigingen voeren zo minder makkelijk met de stroming mee. Hierdoor zijn de gemeten concentraties laag. Daarom zijn bezinkingstechnieken om hemelwater te zuiveren in Nederland minder effectief dan in andere landen.

Oorzaken van vervuiling

Vervuiling in afstromend hemelwater heeft diverse bronnen en oorzaken, zoals depositie (natte en droge stofjes in de lucht), afstroming van verontreinigde oppervlakken en ‘vreemde’ lozingen in de hemelwaterriolering, bijvoorbeeld een verkeerd aangesloten wasmachine. Daarnaast heeft bezinking in de riolering invloed op de kwaliteit van het water dat uiteindelijk bij het lozingspunt in het oppervlaktewater terechtkomt. Per locatie kunnen de invloeden enorm verschillen.

Wat betekenen de inzichten voor uw hemelwaterbeleid?

Met de inzichten kunt u uw hemelwaterbeleid verder onderbouwen. Hoe u dat beleid inricht, hangt af van de lokale condities en de ambities van uw gemeente. Het kan bestaan uit een combinatie van bronaanpak om de concentraties terug te dringen, end-of-pipe-zuivering en het hemelwater verantwoord lozen of hergebruiken. Lozing van hemelwater in lokaal oppervlaktewater in de stad kan een positieve invloed hebben op de lokale waterkwaliteit, mits het hemelwater niet te veel verontreinigd is door bijvoorbeeld foutieve afvalwateraansluitingen of grondwater van slechte kwaliteit. Als u infiltratievoorzieningen toepast, moet u rekening houden met de langetermijneffecten van de verontreinigingen in het afstromende hemelwater op de bodem. In wadibodems komen hogere concentraties verontreinigingen voor dan direct naast deze voorzieningen.