Metingen aan de kwaliteit van afstromend hemelwater

De kennis over de kwaliteit van afstromend hemelwater in Nederland is de afgelopen jaren vergroot dankzij omvangrijke meetprojecten. Hier vindt u de belangrijkste bevindingen uit deze projecten, in de afzonderlijke eindrapporten vindt u een uitgebreide beschrijving van de resultaten. Onderzoeksprojecten Het gaat om resultaten van de volgende onderzoeksprojecten: Het Regenwaterproject Almere (STOWA, 20161, uitgebreide samenvatting) heeft in de periode 2013 tot 2016 de kwaliteit van het afstromende hemelwater van drie gebieden in beeld gebracht door een jaar lang elke bui volumeproportioneel te bemonsteren. Twee van de drie stroomgebieden betroffen woonwijken met verkeersarme straten, het derde gebied was het centrumgebied van Almere Centrum met een relatief drukke ontsluitingsweg. Vóór de meetperiode is geprobeerd zo veel mogelijk foutaansluitingen op de onderzochte hemelwater­stelsels te verwijderen, zodat deze de resultaten niet hebben kunnen beïnvloeden. Het Regenwaterproject Zeewolde (Waterschap Zuiderzeeland, 20162, volledig rapport ) heeft in 2015 en 2016 de kwaliteit van afstromend hemelwater van een groot bedrijventerrein met veel transportondernemingen in beeld gebracht. Het bedrijventerrein heeft een vgs. In het onderzoek is de kwaliteit gemeten van zowel het hemelwater dat het hemelwatergemaal heeft afgevoerd als het hemelwater dat via de overstort in oppervlaktewater is geloosd. Ook in dit project is gewerkt met volume­proportionele bemonstering door automatische monsternamekasten gedurende een heel jaar. Ook in de Krimpenerwaard (in Schoonhoven, Haastrecht en Krimpen aan den IJssel, zie Liefting et al., 20153) en in Arnhem (drie locaties in de stad, zie Langeveld et al., 20124) zijn de afgelopen jaren grootschalige meetprojecten uitgevoerd aan de kwaliteit van (hemel)water uit hemelwaterstelsels, die al dan niet randvoorzieningen hebben zoals lamellenafscheiders. (N.B. De meetresultaten uit deze projecten zijn gebruikt als input voor de actualisatie (in 2017) van de factsheet ‘Effluenten rwzi’s, regenwaterriolen, niet-aangesloten riolen, overstorten en IBA’s’ van de Emissieregistratie. De Emissieregistratie biedt een overzicht van de relatieve bijdrage van de verschillende verontreinigingsbronnen aan de totale belasting van (onder meer) het Nederlandse oppervlaktewater. Bij beleidsvorming voor waterkwaliteitsvraagstukken is de Emissieregistratie een handige informatiebron.) Figuur A Verontreinigingen in hemelwater (tien parameters), gemeten bij verschillende meetprojecten in Nederland en het gemiddelde uit de STOWA-regenwaterdatabase 2007, uitgedrukt als veelvoud van het MTR-totaal.Vergroot afbeelding Meetresultaten Figuur A geeft een indruk van de onderzoeksresultaten. De figuur geeft per onderzoekslocatie (de spaken van het ‘spinnenweb’) en voor een selectie van tien parameters (zeven zware metalen, PAK-10 en de nutriënten P-totaal (fosfor) en N-totaal (stikstof)) de gemiddeld gemeten vuilconcentratie aan. De vuilconcentraties zijn niet als absolute waarde gepresenteerd, maar als veelvoud van het MTR-totaal (Maximaal Toelaatbaar Risico, uit de 4e Nota Waterhuishouding, Ministerie van V&W, 19985). In de binnenste ring van het web liggen alle metingen tussen 0 en 1 maal het MTR, in de volgende ring waarden tussen 1 en 2 maal het MTR, et cetera. Hoewel niet meer actueel, is voor de vergelijking toch gekozen voor het MTR omdat deze waarde beter aansluit bij de beschikbare metingen. Voor zware metalen zijn bijvoorbeeld in de huidige KRW-normering alleen normen voor de opgeloste fractie voorhanden (JG-MKE opgelost), terwijl in meetprojecten vaak de totale concentratie in het water (dus opgeloste plus gebonden fractie) is gemeten. Figuur A laat zien dat het aantal MTR-overschrijdingen beperkt is. Eigenlijk alleen voor koper en zink (en in mindere mate P-totaal en N-totaal) liggen voor enkele locaties de gemeten concentraties hoger dan het MTR (buiten de MTR=1-cirkel en dus goed zichtbaar in de figuur). Voor de andere parameters (net als sommige parameters die niet in de figuur staan) liggen de gemeten concentraties lager (en dus binnen de MTR=1-cirkel, waardoor deze nauwelijks zichtbaar zijn in de figuur). Op basis van de resultaten van deze meetprojecten is daarmee voorzichtig te concluderen dat afstromend hemelwater niet alleen beleidsmatig schoon is, maar ook vaak in de praktijk.  Vergelijking met oppervlaktewater In het Regenwaterproject Almere is de kwaliteit van het afstromende hemelwater ook vergeleken met de kwaliteit van het ontvangende oppervlaktewater in Almere. Daaruit blijkt dat voor enkele stoffen (bijvoorbeeld P-totaal en arseen) de gemiddelde vuilconcentratie in het afstromende hemelwater lager ligt dan in het oppervlaktewater. Het hemelwater is dus strikt genomen niet altijd schoon (vergeleken met de norm), maar wel soms schoon genoeg om als waardevolle bron van schoon water te dienen. Daarmee is het bijvoorbeeld in te zetten om het watersysteem door te spoelen of aan te vullen. Niet altijd schoon (genoeg) Bovenstaande meetresultaten betekenen niet dat afstromend hemelwater altijd en overal in Nederland schoon of schoon genoeg is. De meetwaarden in de Database Kwaliteit afstromend hemelwater 2007-2020 (STOWA, Stichting RIONED, 20206) bijvoorbeeld tonen aan dat afstromend hemelwater wel degelijk af en toe hoge vuilconcentraties kan bevatten. N.B. Lang niet alle onderzoeksgebieden zijn vóór de metingen onderzocht op foutaansluitingen. Het is dus goed mogelijk dat afvalwater uit foutaansluitingen op het hemelwaterstelsel sommige resultaten heeft beïnvloed.   De meetresultaten in figuur A tonen wél aan dat er in Nederland locaties zijn waar het afstromende hemelwater niet alleen beleidsmatig schoon is, maar ook in de praktijk schoon of in elk geval schoon genoeg is om in principe direct te kunnen lozen in lokaal oppervlaktewater. In deze afweging speelt ook de belastbaarheid van het oppervlaktewater een rol.   1 STOWA (2016). Regenwaterproject Almere. Rapport 2016-05, STOWA, Amersfoort. 2 Waterschap Zuiderzeeland (2016). Regenwaterproject Bedrijventerrein Trekkersveld. Emissie VGS en rendement helofytenveld. Rapport ZEEWOLDE01_R_161202. 3 Liefting, H.J., Boogaard, F.C., Korving, J. en Langeveld J.G. (2015). Lamellenafscheiders Krimpener­waard: resultaten praktijkonderzoek. Partners4UrbanWater/Tauw/Witteveen+Bos i.o.v. Gemeente Capelle aan den IJssel, kenmerk 1220194_R_150413, 14 april 2015. 4 Langeveld, J.G., Liefting, H.J. en Boogaard, F.C. (2012). Uncertainties of stormwater characteristics and removal rates of stormwater treatment facilities: implications for stormwater handling. Water Research, 46(2012), 6868-6880. 5 Ministerie van Verkeer en Waterstaat (1998). Vierde Nota waterhuishouding. Regeringsbeslissing. December 1998. 6 STOWA (2007). Regenwaterdatabase. De feiten over de kwaliteit van afstromend regenwater. Rapport 2007-21, STOWA, Utrecht.