Invasieve exoten

Sommige invasieve exoten groeien zo snel dat inheemse Inheems is dat wat van nature in een gebied voorkomt. soorten onvoldoende licht, (nest)ruimte of voedsel overhouden en daardoor gedeeltelijk of zelfs geheel verdwijnen. Ook kunnen ze een nieuwe ziekte overbrengen op inheemse soorten. Daarnaast kunnen sommige invasieve exoten gezondheidsproblemen bij mensen of economische schade veroorzaken. Waar komen exoten vandaan? Exoten kunnen op verschillende manieren in ons land terechtkomen. Bijvoorbeeld door de wereldwijde handel in (uitheemse) planten en dieren, doordat ze meeliften in verpakkingshout, containers en boten, en door vakantiegangers die exotische planten, vruchten of dieren meenemen naar huis. In het verleden zijn exoten vaak bewust hierheen gehaald, zoals biologische bestrijders voor de landbouw en exotische sierplanten. Unielijst en aanpak De Europese Unie (EU) heeft een lijst opgesteld met tientallen exotische planten en dieren waarvoor een verbod geldt op bezit, import en kweek. Voor alle soorten op de lijst zijn factsheets opgesteld met informatie over de soort. Deze invasieve exoten zijn op de Unielijst geplaatst omdat ze in delen van de EU schade toebrengen (of dat in de toekomst waarschijnlijk gaan doen) aan de biodiversiteit en/of ecosysteemdiensten  . EU-lidstaten hebben de plicht om in de natuur aanwezige populaties op te sporen en te verwijderen. Als dat niet lukt, moeten zij de populatie zodanig beheren dat verspreiding en schade zoveel mogelijk worden voorkomen. Provincies zijn verantwoordelijk voor de aanpak van de invasieve exoten die op de Unielijst staan, met uitzondering van de wolhandkrab en de Amerikaanse rivierkreeften (waarvoor het Rijk verantwoordelijk is) en de beverrat (waarvoor de waterschappen verantwoordelijk zijn). Bestrijdingsmaatregelen zijn kostbaar. Daarom heeft de Nederlandse Voedsel- en Waterautoriteit (NVWA) het document Onderbouwing strategie Unielijstsoorten opgesteld om de verantwoordelijke overheden te helpen bij de prioritering en het maken van afspraken met terreinbeheerders. Waarnemingen melden De NVWA heeft op haar website de veldgids Invasieve waterplanten in Nederlandopgenomen met daarin foto's en kenmerken van de 21 meest risicovolle invasieve waterplanten. Hiermee zijn de invasieve soorten te herkennen, zodat vroegtijdige bestrijding mogelijk is. Als u een invasieve waterplant ontdekt, kunt u deze melden op waarneming.nl. Deze meldingen komen terecht in de Nationale Databank Flora en Fauna en bij het Team Invasieve Exoten van de NVWA. Om exotische vissen te herkennen, is de zoekkaart exotische vissen beschikbaar. Uitgelicht: quaggamossel De quaggamossel is een zoetwatermossel afkomstig uit het Zwarte Zeegebied. In 2006 is de mossel voor het eerst in Nederland waargenomen. Sindsdien heeft deze mossel zich in hoge aantallen verspreid over een groot gedeelte van het land.   Door zijn grote filtercapaciteit maakt de mossel – als deze zich in hoge dichtheden heeft gevestigd – het water veel helderder dan dit van nature zou zijn. Dit is van grote invloed op waterplanten in het watersysteem (zie ESF Lichtklimaat). Ook vangen de mosselen veel plankton af, waardoor er minder beschikbaar is voor vissoorten die hiervan leven.   In sommige gebieden is de quaggamossel doelbewust uitgezet als maatregel tegen vertroebeling door eutrofiëring Eutrofiëring is de voedselverrijking van bodem en water met voornamelijk nutriënten zoals stikstof en fosfaat. Oorzaken zijn o.a. mestuitspoeling en atmosferische depositie. Eutrofiëring kan leiden tot een explosieve algengroei en hogere planten in oppervlaktewater.. De rol die quaggamosselen spelen bij het ontstaan van blauwalgen wordt nog onderzocht. Meer informatie over de quaggamossel vindt u onder meer in STOWA (2014)1, STOWA (2016)2 en Hoogheemraadschap van Rijnland (2015)3.   De filtercapaciteit van quaggamosselen is inzichtelijk gemaakt in onderstaande video  (2,5 uur) van Bureau Waardenburg. Inmiddels past dit bureau de methode niet meer toe.   Uitgelicht: uitheemse rivierkreeften Zes soorten uitheemse rivierkreeften hebben zich in Nederland gevestigd. Vijf daarvan komen uit Noord-Amerika, een uit Oost-Europa. De introductie (en nog voortdurende verspreiding) van de meeste soorten is gerelateerd aan de handel voor consumptie en uitzettingen voor visserij (vaak in België en Duitsland), waarna de dieren op eigen kracht de grens zijn overgestoken. Sommige soorten zijn al vanaf de jaren 60 van de vorige eeuw in ons land, maar door recente toename van soorten, aantallen, schade en zichtbaarheid is de aandacht voor deze invasieve soort toegenomen.   Uitheemse rivierkreeften kunnen doelen en herstelmaatregelen binnen de Kaderrichtlijn Water flink frusteren door graafgedrag (verzakking en instabiliteit oevers), ‘vandalisme’ (kapottrekken van vegetatie tijdens het verplaatsen) en vertroebeling (opwerveling van nutriënten en bodemsediment door foerageer- en graafgedrag). De met Amerikaanse soorten geïntroduceerde kreeftenpest is dodelijk voor inheemse rivierkreeften. Commerciële visserij op rivierkreeften is onder voorwaarden inmiddels toegestaan, maar de effectiviteit van deze maatregel op de regulering van populaties is nog onbekend. Meer informatie over uitheemse rivierkreeften vindt u in STOWA (2019)4 en op de STOWA-website. Figuur A Amerikaanse rode rivierkreeft (Bron: Wikimedia, Entomolo (Creative Commons))Vergroot afbeelding     1 STOWA (2014). De quaggamossel in Nederland, een vloek of een zegen? Effecten van de quaggamossel op het waterkwaliteitsbeheer in Nederland. Rapport 2014-W-04, STOWA, Amersfoort. 2 STOWA (2016). Factsheet Quaggamossel. Rapport 2016-32, STOWA, Amersfoort. 3 Hoogheemraadschap van Rijnland (2015). Waterkwaliteitsverandering in relatie tot Dreissena. Rapport 15.053226, Hoogheemraadschap van Rijnland, Leiden. 4 STOWA (2019). Samenvatting literatuurstudies uitheemse rivierkreeften. Rapport 2019-15, STOWA, Amersfoort.