Gemeentelijke watertaken

De gemeentelijke watertaken blijven ook onder de Omgevingswet onverkort van kracht. De gemeentelijke watertaken hebben inhoudelijk een sterke samenhang met de taken van het waterschap voor het zuiveren van stedelijk afvalwater en die van de waterbeheerder voor het regionale watersysteem (het waterschap of Rijkswaterstaat). De gemeentelijke watertaken zijn: de inzameling en het transport van stedelijk afvalwater; de inzameling en de verwerking van afvloeiend hemelwater; het treffen van maatregelen in de openbare ruimte bij structurele problemen van de grondwaterstanden. Naast de klassieke gemeentelijke watertaken noemt de Omgevingswet nog twee taken die in bijzondere gevallen toegedeeld zijn aan gemeenten: het beheer van watersystemen, in het geval dat de provincie dit specifiek aan de gemeente heeft toegedeeld; de zuivering van stedelijk afvalwater, in het geval dat het waterschap en de gemeente dit om doelmatigheidsredenen zijn overeengekomen. Een belangrijk principe van de Omgevingswet is dat elk bestuursorgaan bij de uitoefening van zijn taken en bevoegdheden rekening houdt met de taken en bevoegdheden van andere bestuursorganen en zijn taken en bevoegdheden zo nodig met deze andere bestuursorganen afstemt. Dit betekent in ieder geval dat gemeente en waterschap elkaar vroegtijdig betrekken in plannen en projecten. De wet kent de gemeentelijke watertaken voor stedelijk afvalwater, hemelwater en grondwater weliswaar aan gemeenten toe, maar de taken kennen op onderdelen een grote beleidsvrijheid. Dat geldt met name voor de omgang met huishoudelijk afvalwater in het buitengebied en voor de omgang met overtollig hemelwater en grondwater. Het is belangrijk dat de gemeente duidelijk vastlegt op welke wijze zij de beleidsvrijheid invult, zodat het voor inwoners en bedrijven duidelijk is wat zij van de gemeente kunnen verwachten. Inzameling en transport stedelijk afvalwater De gemeente is verantwoordelijk voor het inzamelen van stedelijk afvalwater   en het transport van het afvalwater naar een zuiveringstechnisch werk. Een zuiveringstechnisch werk kan naast een rwzi (rioolwaterzuiveringsinstallatie) ook een persleiding of afvalwatertransportgemaal zijn. Gemeenten vullen deze taak meestal in door de aanleg en het beheer van een openbaar vuilwaterriool. Gemeenten kunnen voor het inzamelen van rioolwater naast de riolering ook gebruikmaken van andere passende systemen met eenzelfde graad van milieubescherming als een zuiveringstechnisch werk die heeft (bijvoorbeeld een goed functionerende Individuele behandeling van afvalwater (IBA)). Ook is het mogelijk om een andere rechtspersoon te belasten met het beheer van deze systemen, bijvoorbeeld het waterschap, een bedrijf of een vereniging van eigenaren.  Het waterschap is verantwoordelijk voor de ontvangst en het transport (bij en vanaf het zogenoemde overnamepunt) en de zuivering van het door de gemeente ingezamelde stedelijk afvalwater. Naast de gemeentelijke watertaken die voortkomen uit de Omgevingswet zelf, volgt uit het Besluit kwaliteit leefomgeving dat de gemeente er zorg voor moet dragen dat een openbaar vuilwaterriool op zo'n manier wordt ontworpen, gebouwd en onderhouden dat: het zoveel mogelijk is berekend op de eigenschappen, de samenstelling en de hoeveelheid van het afvalwater; lekkage zoveel mogelijk wordt voorkomen; en het aantal overstortingen zo beperkt is als mogelijk voor een doelmatig beheer van afvalwater. Ook buiten de bebouwde kom (het buitengebied) geldt in beginsel de gemeentelijke taak voor het inzamelen van huishoudelijk afvalwater. Maar als sprake is van individuele woningen of agglomeraties met minder dan tweeduizend inwonerequivalenten en het aanleggen van een vuilwaterriool niet doelmatig is, dan hoeft de gemeente deze taak niet te vervullen. In dat geval hebben inwoners en bedrijven (lozers) een eigen verantwoordelijkheid als lozer van afvalwater. Zij mogen geen ongezuiverd afvalwater lozen in of op de bodem of in het oppervlaktewater en moeten dan zelf voor een zuiveringsvoorziening voor het afvalwater zorgen.  De gemeente kan er ook voor kiezen om inwoners en bedrijven in het buitengebied te ontzorgen. Dat kan door in plaats van een vuilwaterriool een gelijkwaardige oplossing te bieden, zoals kleine zuiveringen (IBA's) die de gemeente of het waterschap beheert. Voordat de Omgevingswet in werking trad, was in de Wet milieubeheer opgenomen dat de gemeente toestemming van de provincie nodig had om de zorgplicht stedelijk afvalwater in het buitengebied niet of op alternatieve wijze te vervullen. Deze goedkeuringsbevoegdheid van de provincie komt niet terug in de Omgevingswet en is daarmee komen te vervallen. Het vervullen van de zorgplicht afvalwater in het buitengebied is dus een autonome bevoegdheid van de gemeente.  Bij het beoordelen van de doelmatigheid van het vervullen van de zorgplicht afvalwater spelen onder andere milieubeschermingsbelangen een rol. De gemeente moet bij deze beoordeling onder andere rekening houden met de belangen van het waterschap of Rijkswaterstaat als waterkwaliteitsbeheerder. Ook andere gebiedsdoelen en belangen spelen een rol, zoals het toenemende belang van energiebesparing, hergebruik van gezuiverd afvalwater in het gebied, het terugwinnen van grondstoffen, het comfort voor gebruikers en de betrouwbaarheid van systemen. Gemeente en waterschap bepalen samen op gebiedsniveau welke lozingsroute voor het huishoudelijk afvalwater, en soms ook bedrijfsmatig afvalwater, het meest passend is, zo nodig in overleg met het drinkwaterbedrijf (bv. in grondwaterbeschermingsgebieden). Mogelijke lozingsroutes zijn: inzamelen via gemeentelijke (druk)riolering; lokaal verwerken en lozen (effluent) in de bodem; lokaal verwerken en lozen (effluent) op het oppervlaktewater; of afvoeren per as naar een zuiveringstechnisch werk. De afweging kan plaatsvinden op basis van specifieke en gebiedsgerichte criteria die in het Water- en rioleringsprogramma (Wrp) zijn opgenomen. De gemeente kan regels voor aansluiting op de riolering vervolgens in een juridisch bindende vorm voor inwoners en bedrijven vastleggen in het omgevingsplan. Hemelwatertaak De gemeente is verantwoordelijk voor de inzameling van afstromend hemelwater van percelen waarvan de eigenaren niet zelf kunnen voorzien in afvoer naar oppervlaktewater of bodem. Als de gemeente hemelwater inzamelt, is ze ook verantwoordelijk voor de verdere omgang met het hemelwater, inclusief het lozen in de bodem of in het oppervlaktewater. Zij kan het zowel gescheiden van als gemengd met huishoudelijk afvalwater inzamelen. De gekozen route bepaalt de betrokkenheid van de waterbeheerder. Het waterschap is bij de omgang met het hemelwater betrokken als beheerder van het ontvangende zuiveringswerk en/of van het ontvangende oppervlaktewater. Het kan zijn dat de gemeente behalve voor de riolering ook zorg draagt voor andere afvoersystemen voor hemelwater, zoals wadi's, greppels en in sommige gevallen ook vijvers en watergangen. Als deze systemen bijdragen aan de afvoer van overtollig hemelwater, kan de aanleg en het onderhoud worden bekostigd uit de gemeentelijke rioolheffing (zie ook het onderdeel Kosten watertaken: toerekenen en dekken in deze kennisbank). Grondwatertaak De gemeente is verantwoordelijk voor het treffen van maatregelen in de openbare ruimte om structureel nadelige gevolgen van de grondwaterstanden voor de aan die grond gegeven bestemming zoveel mogelijk te voorkomen. Althans, voor zover die maatregelen doelmatig zijn en niet tot de zorg van de waterbeheerder of de provincie behoren. Vaak gaat het om het aanbieden van inzamelvoorzieningen voor overtollig grondwater. Als de gemeente grondwater inzamelt, is zij ook verantwoordelijk voor de verdere omgang met het grondwater. Ook is zij aanspreekpunt bij grondwaterproblemen: zij heeft de regie bij het zoeken naar oorzaken en het vinden van oplossingen. In het Wrp leggen gemeenten vast bij welke grondwaterstand en welke frequentie en tijdsduur van die grondwaterstand er sprake is van structureel nadelige gevolgen. Zie ook het onderdeel Grondwaterzorg in bebouwd gebied. Oppervlaktewater De kwaliteit van het oppervlaktewater in de bebouwde omgeving en het onderhoud van watergangen is geen specifieke watertaak van gemeenten. Als eigenaar van gronden langs watergangen in de openbare ruimte kan een gemeente wél onderhoudsplichtig zijn. Ook raakt waterkwaliteit aan de kwaliteit en het gebruik van de fysieke leefomgeving, waar de gemeente verschillende taken in heeft (o.a. openbare orde en veiligheid). Het toenemende gebruik van oppervlaktewater als recreatiewater (o.a. zwemmen en varen) stelt eisen aan de waterkwaliteit. Daarover zal een gemeente met het waterschap als waterkwaliteitsbeheerder afspraken moeten maken: welke waterkwaliteit streven we na en welke maatregelen zijn daarvoor nodig? In specifieke gevallen raakt dit direct aan de hemelwater- of grondwatertaak van de gemeente. In dat geval kan de gemeente deze maatregelen bekostigen uit de rioolheffing.