Deze GWSW-eisen stelt u bij aanschaf van nieuwe software

Alle partijen in de rioleringsbranche kunnen en moeten op korte termijn de open GWSW-standaard toepassen om te komen tot betere dienstverlening, interoperabiliteit, innovatie en meer doelmatigheid. Stichting RIONED adviseert opdrachtgevers duidelijke eisen te stellen aan applicaties, om soepele uitwisseling van gestandaardiseerde datasets mogelijk te maken.

Rioleringsbeheerders en inkopers zijn meestal geen specialisten als het gaat om informatie- en uitwisselstandaarden. Dat hoeft natuurlijk ook niet, want die standaarden horen ‘onder de motorkap’ te zorgen dat het beheer beter en soepeler gaat. Om beheerders en inkopers toch te helpen de juiste vragen te stellen aan softwareleveranciers, geeft Stichting RIONED in dit artikel toelichting en duiding voor de GWSW-standaard voor het domein stedelijkwaterbeheer en riolering. Ook lichten we de relatie met het Informatiemodel Beheer Openbare Ruimte (IMBOR) kort toe. Zo kunnen aanbestedingen soepeler verlopen en – belangrijker nog – riolerings- en databeheerders krijgen wat ze voor hun werk nu en in de toekomst nodig hebben.

Het Gegevenswoordenboek Stedelijk Water: pas toe of leg uit

De open standaard Gegevenswoordenboek Stedelijk Water (GWSW) is een geavanceerd informatiemodel voor digitale data-uitwisseling in ons vakgebied. Het GWSW definieert begrippen, uitwisselformaten én minimale datasets zodat voor verschillende toepassingen duidelijk en eenduidig vastligt hoe en wat softwareapplicaties moeten vastleggen en uitwisselen. Het GWSW wordt sinds 2013 ontwikkeld op basis van een sectorbreed convenant en is vanaf 2017 gepubliceerd en operationeel toepasbaar.

GWSW verplicht bij aanbestedingen

Het GWSW is opgenomen op de lijst verplichte open standaarden (de pas-toe-of-leg-uit-lijst) van Forum Standaardisatie. Dat geeft alle organisaties binnen de publieke sector een 'pas-toe-of-leg-uit' verplichting bij inkoop van ICT-systemen en -diensten boven € 50.000. Alleen met goede argumenten (die u in uw jaarverslag dient te vermelden) kunt u van de verplichting afwijken. 

Nu veel applicaties al geschikt zijn (en somige nog gemaakt worden) om conform het GWSW uit te wisselen, is het belangrijk dat opdrachtgevers van softwareleveranciers de toepassing van het GWSW eisen en contractueel vastleggen wat zij van de applicaties en leveranciers verwachten.

Generiek uitwisselprotocol OroX

Uitgangspunt en sectorale afspraak is dat beheersoftware het generieke GWSW-uitwisselformaat OroX 'spreekt'. Het OroX is het algemene uitwisselprotocol, waarvan softwareontwikkelaars de beschrijving kunnen vinden op https://apps.gwsw.nl. Beheersoftware kan zich voor veel toepassingen beperken tot het exporteren van een goede OroX, omdat in zo’n dataset alle beschikbare en relevante data opgenomen zijn.

De mapping tussen de interne database en het uitgeleverde OroX-bestand is dus heel belangrijk. De objecten moeten daarin zorgvuldig getypeerd worden. Bijvoorbeeld: is iets een Rioolput (= voor veel toepassingen te vaag) of specifieker een Inspectieput?

Het ontwikkelen van een 'eigen' GWSW-gebaseerde areaaldatabase door opdrachtgevers behoort ook tot de mogelijkheden.

Omzetten OroX bestanden via de GWSW-server

Specifieke toepassingen vragen mogelijk een afwijkend uitwisselformaat.  Dat regelt de GWSW-server van Stichting RIONED. Voor diverse toepassingen worden OroX-datasets door de GWSW-server omgezet naar andere uitwisselformaten via generieke, vrij te gebruiken convertors. Voorbeelden daarvan zijn de GML- en Geopackage-bestanden voor GIS-toepassingen, de CityGML-bestanden voor 3D digital twin toepassingen en de HydX-bestanden voor hydraulische modellering.

Voor inspectie en reiniging is (enkele jaren geleden) een uitzondering ontstaan, namelijk het RibX-uitwisselformaat (XML). Beheerpakketten hebben ook RibX import- en exportfuncties, terwijl uitwisseling ook hier eigenlijk was bedoeld via het OroX. Mogelijk dat dit in de toekomst alsnog zo wordt ingericht, maar vooralsnog doen beheerapplicaties zelf de RibX-uitwisseling rechtstreeks naar inspectie- en reinigingssoftware.

Hoe aanbesteden?

Onderstaande adviezen voor specifieke eisen laten u als opdrachtgever de ruimte om te kiezen voor een eis bij aanbesteding of een eis bij implementatie. In dat laatste geval geeft u de leveranciers meer tijd om te kunnen voldoen.

Eisen aan beheerpakketten

U kunt bij aanbesteding van beheersoftware als harde eis nu al opnemen dat de applicatie het OroX moet kunnen exporteren conform de module Minimale Dataset van de vigerende versie van het Gegevenswoordenboek Stedelijk Water.

U kunt bovendien opnemen dat het beheerpakket toekomstige versies van het GWSW zo snel mogelijk implementeert, doch uiterlijk (bijvoorbeeld) één jaar na vaststelling.

Ook kunt u als eis bij implementatie opnemen dat de beheerapplicatie OroX-bestanden moet kunnen importeren. Specifiek zou u daaraan desgewenst kunnen toevoegen dat data van aansluitingen uit RIOX in OroX ingelezen moet kunnen worden.

Aanvullend kunt u stellen dat het OroX-bestand alle kenmerken en velden moet kunnen uitleveren om een hydraulisch rekenmodel te maken (bijv. in 3Di, InfoWorks of D-Hydro).

Bovendien kunt u eisen dat de beheerapplicatie het actuele GWSW-formaat RibX voor inspectie en reiniging van leidingen, putten en kolken ondersteunt (d.w.z. de export van startbestanden en de import van resultaatbestanden).

Let op: als u RibX-bestanden óók voor kolkenonderhoud wil toepassen, dient u ook eisen of wensen te stellen aan de functionaliteit voor verwerking en gebruik van die bestanden (d.w.z. voor analyse en het plannen van beheermaatregelen aan kolken).

IMBOR niet voldoende, GWSW-eisen zijn nodig

Het is voor rioleringsbeheer NIET voldoende om te eisen dat de beheersoftware conform het Informatiemodel Beheer Openbare Ruimte (IMBOR) werkt. Het IMBOR definieert weliswaar hoe objecten en hun kenmerken kunnen worden genoemd en vastgelegd, maar is daarin volgend aan het GWSW en het definieert GEEN uitwisselstandaard(en) of specificatie(s) van gegevenskwaliteit voor specifieke toepassingen. Daarom is IMBOR onvoldoende om gegevensuitwisseling voor het rioleringsbeheer te kunnen ondersteunen. CROW en Stichting RIONED geven een uitgebreide toelichting hierop. Zij gaan samen de uitwisseling op basis van IMBOR én GWSW vormgeven in het ontwikkelprogramma BORius.

Geautomatiseerde synchronisatie

U kunt in een tender als aanvullende wens opnemen dat de beheerapplicatie OroX-bestanden (automatisch en periodiek) kan plaatsen op de GWSW-server (of een ander dataplatform) via webservices. Zodat daar steeds een actueel rioleringsbestand conform het GWSW beschikbaar is voor andere toepassingen (zoals GIS, HydX/rekenmodel, PDOK, 3D-model). Ook dat laatste kan met behulp van webservices geautomatiseerd.

Voorbeeld-contracteisen voor beheersoftware:

1. Het beheersysteem kan gegevensbestanden exporteren [en importeren] in het OroX-formaat conform de vigerende versie van module Basis van het Gegevenswoordenboek Stedelijk Water. Alle objecten, kenmerken en attributen van de conformiteitsklasse Minimale Dataset kunnen daarbij volgens een juiste mapping uitgeleverd worden.
2. Het beheersysteem kan alle relevante velden in samenhang conform het OroX-formaat uitleveren om een werkend rekenmodel te vullen van stelsel met leidingen, putten en allerlei voorzieningen en bijzondere constructies.
3. Het beheersysteem kan bestanden ten behoeve van inspectie- en reinigingsprojecten (leidingen, putten en kolken) uitwisselen in het RibX-formaat conform de vigerende versie van het GWSW.

Software en "analytics tooling" die door bedrijven worden ontwikkeld t.b.v. risicogestuurd assetmanagement dienen ook geschikt te zijn om middels het OroX uitwisselformaat te communiceren.

Eisen aan rekensoftware (modellering)

Volgens de generieke GWSW-uitwisselarchitectuur hoeven de applicaties voor hydraulisch modelleren geen OroX te kunnen spreken. De leveranciers en ontwikkelaars van rekenpakketten zullen niet aan zo’n eis kunnen voldoen.

Juist wél belangrijk is om te eisen dat rekensoftware HydX-bestanden op basis van GWSW versie 1.5 (of hoger) kan inlezen. Die functie is voor de rekensoftware D-Hydro, Infoworks en 3Di inmiddels beschikbaar, zo geven de leveranciers aan, en wordt getest en zo nodig verder uitontwikkeld op basis van gebruikservaringen.

In 2023 gaan Stichting RIONED en de softwareontwikkelaars ook de teruggaande lijn verkennen en zo nodig ontwikkelen, dat wil zeggen, het exporteren van HydX-bestanden vanuit de rekensoftware en de conversie op de GWSW-server terug naar OroX-bestanden (richting beheersoftware). Hierop is met passende wensen in aanbestedingen desgewenst te anticiperen; opdrachtgevers kunnen uitspreken dat de teruglevering op een bepaald moment na release zal worden opgenomen in de applicatie.

Voorbeeld-contracteis voor software voor hydraulisch modelleren:

• De rekenapplicatie kan gegevensbestanden inlezen in het HydX-formaat conform de vigerende en de vastgestelde module HYD van het Gegevenswoordenboek Stedelijk Water.

Eisen bij inspectie- en reinigingsprojecten

Voor inspectiebedrijven en hun software is het uitwisselformaat RibX voor inspectie en reiniging van leidingen, putten en kolken al enkele jaren gangbaar. Inspectie- en reinigingsbedrijven zijn over het algemeen goed in staat RibX startbestanden in te lezen en RibX resultaatbestanden (basisgegevens, waarnemingen, calamiteiten, stagnaties, stortgegevens) te leveren. U kunt dat dus in uw bestek/contract eisen. Daarbij kunt u aanvullend vragen dat bestanden gecontroleerd en goedgekeurd worden door de RibX validator van Stichting RIONED.

Bij kolkenonderhoud (waarnemingen) zijn RibX-bestanden nog niet gangbaar. Het RibX is hiervoor wel ingericht en in sommige applicaties is de toepassing ook al beschikbaar, dus u kunt als opdrachtgever dit voor uw kolkenonderhoud wel al van toepassing verklaren. Belangrijk is, zoals gezegd, dat u dan ook regelt dat ook uw beheersoftware die RibX-bestanden voor kolken en drainage kan verwerken. 

Om aannemers niet direct uit te sluiten bij aanbesteding, zou een overgangsperiode mogelijk moeten zijn. Beschrijf in dat geval ook de consequenties indien de opdrachtnemer niet binnen de gestelde periode hieraan voldoet.

Voorbeeld-contracteisen voor rapportage bij inspectie- en reinigingsprojecten:

• Opdrachtnemer ontvangt de basisgegevens voor het project in een RibX-Heen bestand.
• Opdrachtnemer rapporteert de resultaten (Dagrapporten, Weekrapporten, Eindrapportage) van de inspectie en/of reiniging in RibX-Terug bestanden conform de vigerende versie van het GWSW.
• De RibX-resultaatbestanden dienen voorzien te zijn van goedkeurende controle vanuit de RibX-validator van Stichting RIONED.

Meer informatie

Toelichting over het Gegevenswoordenboek Stedelijk Water vindt u via www.riool.net/gwsw en specifiek over het RibX en HydX. Het GWSW is beschikbaar via https://data.gwsw.nl.

De GWSW-server met de omzetting van OroX-bestanden naar allerlei andere formaten is beschikbaar via https://apps.gwsw.nl.